Strategiesjamanen

Geregeld ontvang ik manuscripten, folders en promotiemateriaal voor het zoveelste boek over strategie. Soms krijg ik van een buitenlandse uitgever zelfs een boek met het vriendelijke verzoek er in deze column aandacht aan te besteden. Behalve over strategie gaan die boeken ook over leiderschap, changemanagement, communicatie en het woord dat op dat moment in de mode is. Vroeger was dat ‘technologie’, nu is ‘duurzaamheid’ de grote hit, en hier en daar zelfs een snuifje woke.

De leukste auteurs zijn consultants. Zij hebben na een succesvolle loopbaan bij een aantal bedrijven een eigen consultancybedrijf opgericht. Waarom ze vertrokken zijn, lichten ze nooit toe. Nu helpen ze klanten de meest waanzinnige zaken te realiseren. Tussen de regels door kun je lezen dat die klanten (bedrijven waar ze vroeger vaak gewerkt hebben) wel erg dom moeten zijn, want ze zijn nooit tot het onvoorstelbare inzicht gekomen van de helderzienden. Ik noem ze strategiesjamanen.

Dat inzicht heb ik verworven tijdens de lectuur van wat voor mij hét boek van het laatste decennium is: The Dawn of Everything van David Graeber en David Wengrow. Dat boek zal u enkele flinke stompen in de maag bezorgen, want onze voorouders gedroegen zich niet echt zoals Jean-Jacques Rousseau, Steven Pinker en zelfs Yuval Harari je vertelden. De auteurs leggen bijvoorbeeld uit waarop de macht van heersers is gebaseerd. Dat thema is notoir afwezig in die sjamaanboeken. Strategie wordt nochtans door de machtigen geformuleerd, niet door mensen die dag in dag uit producten maken, met klanten praten of het effect van concurrenten voelen. Die mensen dragen oogkleppen.

De machtigenhebben altijd een brede kijk. Zij en zij alleen kunnen een strategie formuleren (en de factuur van de strategiesjamanen betalen). Heersers hebben toegang tot informatie waar de gewone sterveling geen toegang toe heeft. Virologen komen op tv, niet omwille van hun entertainmentgehalte, maar voor hun unieke kennis. Vroeger was de belangrijkste kennis die van het gedrag der goden, een intieme kennis van de geheime krachten die onze wereld aanstuurden. Overal ter wereld hadden helderzienden, medicijnmannen en -vrouwen, tovenaars en sjamanen rechtstreeks toegang tot de hoogste leiding. Dat lag niet anders in de ‘beschaafde wereld’. Zelfs een koning als Boudewijn stond dicht bij kardinalen, biechtvaders en andere mensen met een speciale toegang tot het Grote Onbekende.

De sjamaanboeken leggen meestal uit hoe onvoorspelbaar, oninzichtelijk en ambigu de wereld voor de moderne bedrijfsleider is. Je hebt een sjamaan nodig om je toegang te verschaffen tot die wereld. Wat gezond verstand of kennis van economie of geschiedenis is niet voldoende. Je moet ingewijd worden in de geheimtaal van de strategie. Die boeken zijn ook vaak opvallend dik. Naïefweg denk ik dat een goede strategie vooral eenvoudig moet zijn, maar de sjamanen maken het niet graag simpel. Ze hebben een model met zes stappen, vier fasen en drie dimensies. Die dingen krijgen leuke namen, die toevallig met hun beginletter een woord vormen van het type ‘REJUVENATE’. Geen mens die gelooft dat een bedrijf zo kan komen tot wat het woord strategie echt verdient, laat staan dat je begrijpt waarover het gaat. Maar je moet nu eenmaal vertrouwen hebben in de dienaars van het ware geloof.

Ik wil de echte sjamanen niet aanvallen. Dat zijn meestal toegewijde, wijze mensen die met veel psychologie en voor weinig geld zorg dragen voor de lokale gemeenschap. En ja, ze hebben contact met de andere dimensie, maar ze denken daar het hunne van. Ik vrees dat dit niet het geval is met de strategiesjamanen. Ik begin hoe langer hoe meer te vrezen dat ze hun eigen praatjes geloven.