Steen wordt goud te A.

De retrospectieve van Jan Steen in het Amsterdamse Rijksmuseum wordt met veel bombarie gepromoot. De zoveelste “tentoonstelling van de eeuw” ?

Rembrandt, Van Gogh, Vermeer,… Met elk nieuw seizoen werd in Nederland wel een nieuwe “tentoonstelling van de eeuw” de hemel in geprezen. En het volk, het bleef toestromen. Maar op de lange duur stelt zich natuurlijk een probleem : het lijstje met household names raakt uitgeput. Dit jaar zullen we het daarom met Jan Steen moeten stellen.

Tot voor kort was hij in de volksmond haast nog alleen vanwege zijn “bedorven” huishouden bekend, zoals dat door zijn eerste biograaf Arnold Houbrakens in 1721 werd beschreven : “‘t vertrek lag buiten orde overhoop, de hont slobberde uit den pot, de kat liep met spek heen, de kinderen buitelden ongehavent over de vloer, moer zat gemakkelyk in een zetel en zag dit werk aan, en om de klucht had hy zig zelf daar by afgemaalt, met een roemer in de hand.”

Maar de boertige drinkgelagen en andere morsige taferelen die Steen schilderde, waren grotendeels vergeten. Zozeer zelfs dat ook een Luikse graaf hoogst verrast opkeek toen de organisatoren van de Steen-retrospectieve bij hem kwamen aankloppen om vier portretten te ontlenen. Had hij daar toch geen fortuin in zijn bezit ! Twee van de vier portretten zijn nu in het Amsterdamse Rijksmuseum komen te hangen, samen met nog 46 andere werken die een overzicht van de carrière van de zeventiende-eeuwse schilder moeten geven.

Niemand durft in de catalogus zo ver te gaan om te beweren dat Steen een genie van het niveau van Vermeer is geweest. Maar anderzijds doen ze wel hard hun best om aan te tonen dat een eend op een schouder van een personnage zomaar geen eend was, maar een symbool. Kortom : die schilderende herbergier was naast een losbol ook een “uiterst erudiet kunstenaar”, die in zijn oeuvre befaamde voorgangers als Frans Hals, Pieter Brueghel, Rembrandt, en Raphaël parodieerde en citeerde. En is hij die een ander parodieert niet in zekere mate superieur ? De herwaarderingscampagne van de man die tot voor kort nog als een gedegen middenmoter bekend stond, is niet zonder gevolg gebleven. Het gaat van langsom meer irriteren : tentoonstellingen die als politieke campagnes worden georganiseerd.

Steen was een uiterst begaafd en warmbloedig realist. En doordat veel van zijn symbolen uit ons geheugen zijn verdwenen, is het ook niet meteen duidelijk wat een groot pervert hij wel is geweest. Dat de gebroken eieren en de oesters op het doek waarop Christus de Emmaüsgangers betrapte, bekend stonden als een afrodisiacum, zijn we immers al lang vergeten. Net zoals het feit dat de vele kousen die zijn vrouwen aantrekken, symbool stonden voor het voltrekken van de geslachtsdaad. Maar om nu deze Rolling Stone avant la lettre in een fijnzinnig gouden juweel te transformeren ? Daarmee wordt hem alleen maar oneer bewezen.

Max Borka

“Jan Steen, Schilder en Verteller” in het Rijksmuseum Amsterdam, tot en met 12 januari. Tel.0031-20.673.21.21. Toegang : 310 frank. De NMBS biedt een all-in ticket voor 1870 frank. De catalogus kost 1000 frank.

De Oestereetster (Jan Steen)