Samenleven met een beer

De West-Europeanen rechten hun collectieve rug als reactie op een gemeenschappelijke bedreiging.

De voorbije jaren hadden de Europese leiders hun handen vol om hun economie er bovenop te helpen en hun eenheidsmunt samen te houden. Tegenwoordig beginnen buitenlandse problemen zich echter ook een weg te banen naar de top van de EU-agenda. De reden is de Russische president Vladimir Poetin en zijn inval in Oekraïne.

Er staan in 2015 drie dingen te gebeuren. Ten eerste brengt de nieuwe Russische dreiging de meeste Europese landen ertoe hun defensie-uitgaven opnieuw te verhogen. Ten tweede wordt een nieuwe poging gedaan om de energieaanvoer van de EU te diversifiëren, weg van het Russische gas, en om de Europese economie minder afhankelijk te maken van Rusland. Ten derde blijven de sancties tegen Rusland gehandhaafd en worden sommige zelfs uitgebreid.

Gezien de recente geschiedenis zijn dat drie verrassende voornemens. Poetin speelt namelijk al langer een spelletje verdeel-en-heers in Europa. Zo neemt hij bijvoorbeeld een vijandige houding aan tegenover Polen en de Baltische staten, terwijl hij tegelijkertijd zijn vriendschap met Italië en Duitsland als troef uitspeelt. Tal van Europese bedrijven hebben in Rusland geïnvesteerd of drijven er handel mee. Europese regeringsleiders, zoals de Italiaanse ex-premier Silvio Berlusconi en de Duitse ex-bondskanselier Gerhard Schröder, werden maar al te graag als persoonlijke vrienden van Poetin beschouwd.

Die tijd is voorbij. Poetins agressieve aanpak in Oekraïne leidde niet alleen tot sancties, maar kostte hem ook de meeste van zijn vrienden in Europa. Het beste voorbeeld van de veranderde stemming is Duitsland, de belangrijkste handelspartner en investeringsbron van Rusland. De Duitse elite heeft al geruime tijd een ongeschreven ‘afspraak’ om Poetins voorliefde voor een autocratische en kleptocratische staat door de vingers te zien, om toch maar zaken te kunnen blijven doen met Rusland. De gebeurtenissen in 2014 hebben een einde gemaakt aan die stille afspraak. De Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft zich ontpopt tot een van de felste critici van Poetin in the Westen.

Bakermat

Poetin is langzaam maar zeker van ongemakkelijke zakenpartner uitgegroeid tot vijandige buur. Het is al een hele tijd duidelijk dat Poetin de NAVO beschouwt als een bedreiging. Hij betreurt de recente uitbreiding met Centraal-Europese landen en de drie Baltische staten in 2004 en startte zijn oorlogscampagne tegen Georgië in 2008 deels met de bedoeling de Georgiërs ervan te weerhouden toe te treden. Het was tot dan echter minder duidelijk dat Poetin ook de oostwaartse expansie van de EU vijandig gezind was. De katalysator hiervoor was Oekraïne.

Poetin, die de ineenstorting van de Sovjet-Unie ooit “een geopolitieke ramp” noemde, heeft er al langer moeite mee om het idee van Oekraïne, de middeleeuwse bakermat van het Kievse Rijk, als een onafhankelijke staat te aanvaarden.

Hoewel het geweld in Oost-Oekraïne ondertussen is afgenomen, bevinden Poetin en de EU zich nog altijd in een impasse en dat blijft ook het vooruitzicht voor 2015. Poetin weigert de Krim over te dragen of de pro-Russische rebellen in de Donbas, dat een grote mate van autonomie krijgt, aan hun lot over te laten. Ondertussen hebben de EU en Oekraïne een nieuwe versie van hun handelsverdrag ondertekend, maar hebben ze de uitvoering ervan uitgesteld tot na 2015 om Rusland niet verder uit te dagen.

Omdat de Europeanen nog niet bereid zijn om voor Oekraïne ten strijde te trekken, bestaat hun enige mogelijkheid erin sancties uit te roepen tegen Russische individuen en bedrijven die dicht bij Poetin staan. De Russen sloegen terug met hun eigen importverbod en dreigen de gastoevoer af te sluiten. In beide kampen heerst een diepgeworteld wantrouwen.

Al jaren klagen velen zowel binnen als buiten de Europese Unie over haar onvermogen om een gemeenschappelijk buitenlands beleid te coördineren, met de verdeeldheid over de Russische kwestie als duidelijkste voorbeeld. Paradoxaal genoeg is de EU meer dan ooit goed op weg om die doelstelling in 2015 waar te maken. En dat hebben we aan een enkele man te danken: Poetin zelf.

De auteur is redacteur Europa van The Economist.

JOHN PEET, ILLUSTRATIE SERGE BAEKEN

Poetin speelt al langer een spelletje verdeel-en-heers in Europa.