RUSLAND

Misdaad zonder straf

Voor de val van het sovjetregime was Moskou in de ban van de absurditeit, de ritselaars en de corruptie. Aan zowat alles heerste een schrijnend tekort. Al van ‘s ochtends vroeg stonden de gewone Moskovieten in hun steriele woonkazernes in de rij voor de wc. Toilet, bad en keuken waren gemeenschappelijk. Later op de dag schoven ze in de rijen voor de winkels, wachtend om op het even wat. Na de implosie van het staatsbestel, dat ontaard leek in een tragikomische karikatuur van zichzelf, werd de euforie al gauw getemperd door de plots openlijk gevoerde strijd om te overleven in een wereld die de vangnetten al te gauw had doorgeknipt of er al te grote gaten in had laten ontstaan. De verloedering, de maffia en de met alcohol besprenkelde armoede staken de kop op. Politiek werd een farce. Als vanouds bleef Moskou in de ban van de absurditeit, de ritselaars en de corruptie.

Op een impliciete, maar niet mis te verstane manier domineert de toestand net voor, tijdens en kort na het verdwijnen van het communistische bewind in Rusland het boek Underground of Een held van onze tijd. Underground is de eerste roman van lange adem van VladimirMakanin. De in 1937 in de Oeral geboren schrijver en cineast overleefde de communistische censuur en pakt nu uit met een literaire mokerslag. In een nerveuze, bijna neurotische stijl schildert hij in snelle vegen het chaotische bestaan in Moskou. De collectieve ellende, de vertwijfeling en het morele verval worden weerspiegeld in het leven van een schrijver-zwerver, een gladakker die zijn daklozenbestaan weet om te wisselen als huisoppas in een troosteloze woonkazerne. Daar komt hij met vertegenwoordigers van allerlei allooi in contact. Hij slaat ook het overspel, de hoertjes en de criminelen gade. Eerst vermoordt hij een maffiosi, wat later een KGB’er.

Op dat ogenblik krijgen we verdacht veel echo’s uit de roman Misdaad en straf van Dostojevski. Daar vermoordt de protagonist ook ongestraft twee mensen, maar hij geraakt nadien in gewetensnood, vindt het geloof en wordt gelouterd. Maar bij Makanins antiheld knelt het geweten niet en is er geen religie om loutering te brengen. Hij geraakt weliswaar in een crisis, belandt in een dantesk psychiatrisch ziekenhuis, maar neemt nadien de draad weer op in zijn oude woonkazerne. Makanin schreef een nihilistische Misdaad en straf. Het gaat om misdaad zonder straf. Tijdens de helletocht van de protagonist knipoogt hij ook naar andere Russische romans, niet het minst naar Aantekeningen uit hetondergrondse van alweer Dostojevski.

Luc De Decker

Vladimir Makanin, Underground of Een held van onze tijd. Arbeiderspers, 571 blz., 27,50 euro.