Requiem voor een vakbond

Vandaag, donderdag 25 oktober, begint het federale ABVVûcongres. Ontslagnemend voorzitter Michel Nollet moet het nog zes maanden langer uitzingen, want de socialistische vakbond kan het niet eens worden over de opvolging. Bloedarmoede, Waals conservatisme, krampachtig unitarisme en een gebrek aan debatcultuur leggen een loodzware hypotheek op de toekomst. Het ABVV staat aan de vooravond van zijn laatste kans.

Ontwaakt verworpenen der aarde,

Ontwaakt verdoemd’ in hongersfeer.

Reedlijk willen stroomt nu over d’aarde,

En die stroom rijst al meer en meer.

Sterft, gij oude vormen en gedachten!

[{thinsp}]

[fragment uit de Internationale]

[{thinsp}]

Het ABVV is daardoor in een machtsvacuüm verzeild. Michel Nollet wil de hete kanstanjes niet meer uit het vuur halen en Mia De Vits, die haar best heeft moeten doen om de Waalse kameraden te overtuigen en tot op vandaag officieel nog niet benoemd is, loopt nog op eieren. Dat machtsvacuüm weegt op alle dossiers. In de sociale wandelgangen wordt gevreesd dat er geen fundamentele beslissingen kunnen worden genomen zolang het ABVV geen duidelijke leiding heeft.

Maar er is meer aan de hand. Het ABVV lijdt niet alleen aan persoonlijke, maar ook aan inhoudelijke bloedarmoede, wordt geklaagd binnen de organisatie. Dat heeft zeer veel te maken met het overwicht van de Waalse vleugel, die amper beseft dat de wereld geëvolueerd is.

Krampachtige houding

Het naoorlogse ABVV heeft een traditie van Vlaamse voorzitters die begon met twee legendarische mannen, Louis Major en dan Georges Debunne. Ook Debunnes wat kleurloze opvolger André Vanden Broucke was een Vlaming. Het was pas in 1989 dat een Waal, François Janssens, voorzitter werd. Janssens overleed echter in juni 1995 op 51-jarige leeftijd tijdens een vergadering van het ABVV-bureau. Toen al dook de naam van Mia De Vits op als voorzitter. Maar de Walen verzetten zich. Na een zo lang Vlaams voorzitterschap was die zes jaar Waalse leiding toch wat te kort.

Bovendien waren de Waalse kameraden niet zo overtuigd van buitenbeentje De Vits. Zij is een vrouw, komt niet uit een sectorale centrale (de absolute machtsbasis van het ABVV), is een universitair geschoolde studax en dan nog wel uit Leuven. En dus werd Michel Nollet, tot dan een gewaardeerd voorzitter van de machtige Algemene Centrale, de nieuwe voorzitter. De militante Nollet, niet altijd to the point in zijn tussenkomsten, behield Mia De Vits als algemeen secretaris, de nummer twee van de vakbond en de facto de spreekbuis van het ABVV in Vlaanderen.

Toen dit jaar Michel Nollet aankondigde te zullen stoppen, werd Mia De Vits _ die een jaar voordien nog dreigde op te stappen naar een internationale vakbondsfunctie _ de eerste kandidaat voor het voorzitterschap.

Ditmaal kon ze de Walen wel overtuigen. Blijkbaar heeft ze zich in de twaalf jaar dat ze algemeen secretaris is, opgeworpen als een trouwe ABVV’ster. Ze is inderdaad een perfecte verdedigster van de Waalse belangen geweest. Ze combineert een federale functie (algemeen secretaris) en het voorzitterschap van het Vlaamse ABVV. En in die laatste functie heeft ze steeds de Vlaamse intergewestelijke secretaris, Xavier Verboven, afgeblokt. Verboven is een brave soldaat Schweik. Meer dan eens sprak hij op Vlaamse overlegvergaderingen, na om verduidelijking van het ABVV-standpunt gevraagd te zijn, de gevleugelde woorden uit: “Omdat we dat zo vinden”. Hij bedoelde daarmee: “Omdat Mia het zo gezegd heeft”.

Het publiek meest frappante voorbeeld hiervan was het rondetafelgesprek dat Verboven op uitnodiging van Trends had met Philippe Muyters van het Vlaams Economisch Verbond ( VEV) en Peeters van het Vlaamse ACV (zie Trends, 8 februari). Het was voor iedereen zonneklaar dat Verboven zich daar erg doctrinair opstelde en nauwelijks argumenten aanhaalde. Het wekte de woede op van verschillende hooggeplaatste ABVV-leden, die zich kwamen beklagen bij Trends over de gang van zaken in het ABVV. En die met weemoed terugdachten aan Robert Voorhamme, de voorganger van Verboven die openlijk gestreden heeft voor een sterk Vlaams ABVV (maar die in 1995 ontgoocheld vertrok naar de politiek).

Het is vooral het gebrek aan slagkracht van het Vlaamse niveau die bij velen ergernis opwekt. En die op het congres van het Vlaamse ABVV op 15 oktober de Algemene Centrale en de gewestelijke afdeling Scheldeland (Gent, Waasland en Dendermonde) zich deed onthouden bij de stemming over het activiteitsverslag en de herbenoeming van Xavier Verboven. Dit erg ongewone stemgedrag werd hen niet in dank afgenomen.

Het ABVV heeft een erg krampachtige verhouding met de Belgische staatshervorming en holt achter de politieke realiteit aan. Illustratief zijn de dossiers van de Vlaamse cao’s, de zorgverzekering en de aanvullende premies bij loopbaanonderbreking (zie kader: Sociaal surrealisme). Het ABVV tracht onder Waalse druk zo minimaal mogelijk toe te geven in deze dossiers. In Vlaanderen reageren de leden daar erg ambivalent op.

Met dit soort verkrampte opstellingen verliest het ABVV impact op de politieke agenda. En waar in het verleden de politiek het niet zonder de vakbond kon en wou stellen, is dat vandaag niet meer het geval. Als het ABVV een nota van zijn eigen studiedienst over de financiering van de gezondheidszorg in de lade houdt omdat een van de alternatieven (de financiering vanuit algemene fiscale middelen) tot communautarisering kan leiden, dan steekt het ABVV zijn kop in het zand. Het vergeet dat alle andere actoren, collega-concurrent ACV inbegrepen, geen schrik hebben van die thematiek. Door er niet over te praten, stelt het ABVV zich buiten de realiteit en kan het niet langer mee de agenda bepalen. En dat alles omdat een bepaalde ideologie, opgelegd door de Waalse FGTB’ers, mordicus moet worden gevolgd.

Waalse bloedarmoede

België en dus ook het ABVV is één en ondeelbaar. Dat is de conservatieve reflex. De Walen kunnen zich daarbij veel meer veroorloven. Op 1 mei kon de Waalse topman Urbain Destrée de Vlamingen hekelen, omgekeerd is ondenkbaar. Het Waalse FGTB is een conservatieve kracht die nog steeds leeft in de sfeer van de grote industrie en in een conflictmodel. Dat is misschien nog een beetje waar in Luik, maar de realiteit in de rest van Wallonië is anders. Dus zelfs voor het zuidelijke landsgedeelte is de ABVV-opstelling achterhaald. Dat is een van de verklaringen waarom het ABVV het zo moeilijk heeft om een opvolger voor Urbain Destrée te vinden. Mensen met grote kwaliteiten, verlichte geesten, worden nog maar weinig aangetrokken door deze organisatie.

Dat uit zich ook bij de Waalse gewestelijke afdelingen (kortweg gewesten), die volgens velen in het ABVV hopeloos achterlopen. Ze hebben geen fusieoperatie zoals in Vlaanderen doorgemaakt. In Wallonië loopt nog steeds iemand maandelijks rond om de lidgelden te innen. Het ledenbeheer zit nog bij de sectorale centrales. Wanneer een gewest een mailing naar zijn leden wil doen, moet het bij alle centrales de ledenlijst opvragen. Sommigen weigeren die te geven, anderen geven hem veel te laat. In Vlaanderen beheren de gewesten de leden zelf met behulp van een krachtig informaticasysteem. Ze hebben ook een stevige juridische dienst, terwijl in Wallonië dossiers worden uitbesteed aan advocaten.

Die Waalse achterstand bezorgt het ABVV nu een opvolgingsprobleem. Omdat Mia De Vits voorzitster wordt, moet ze zelf worden opgevolgd als algemeen secretaris, de nummer twee van de organisatie. Omdat De Vits Vlaming is, moet er een Waal worden gevonden die het gezicht van het ABVV in Wallonië wordt. En daar wringt het schoentje. Wallonië kent momenteel maar één figuur: de radicale Urbain Destrée, maar die gaat op pensioen. Destrée zetelde mee in het ABVV-secretariaat, het hoogste orgaan dat de beslissingen neemt. In principe mocht hij enkel aanwezig zijn bij communautaire zaken, maar in feite was hij er bijna altijd bij. Daardoor werd het statutaire taalevenwicht verbroken.

Nu wordt er gezocht naar een identieke structuur voor Wallonië en Vlaanderen. Geruchten als zou De Vits het federale en Vlaamse voorzitterschap combineren, worden ontkend. De regionale voorzitter zou zelfs iemand worden zonder federale bevoegdheden. Dat zou een breuk betekenen met de uiterst ongelukkige situatie van de afgelopen zes jaar: een federale De Vits als Vlaams voorzitter en aan Waalse kant een ongebonden, vrijuit sprekende Destrée.

In de zoektocht naar een Waalse algemeen secretaris heeft men eerst gekeken naar het federaal secretariaat, dat twee Walen telt. Jean-Claude Vandermeeren is weinig dynamisch, zegt een insider. Daniel Van Daele is technisch sterk, maar aan doorschuiven wordt niet gedacht. In de wandelgangen wordt André Mordant genoemd, de algemeen secretaris van de CGSP (de Waalse tegenhanger van de ACOD, de bond voor de openbare diensten). Mordant is een Luikenaar, wil niet weten van privatiseringen, is tegen de Copernicus-hervorming, en vertegenwoordigt de harde lijn binnen de ACOD-CGSP. Ook kandidaat zou Freddy Mathieu zijn, secrétaire régional uit Bergen. Of Mirello Bottin, président van de metaalcentrale in Henegouwen. En dan is er de tot nu toe in de pers geciteerde Christian Roland. De voorzitter van de bediendenbond BBTK is een sterke dossierkenner, maar geen charismatische figuur. Hij is een Namurois en dat is ook geen voordeel. En zal hij het voorzitterschap van de BBTK willen laten varen? Voor het ABVV-voorzitterschap had hij dat wel willen doen, maar niet voor algemeen secretaris, wordt door sommigen gefluisterd. Roland wordt omschreven als maatschappelijk progressief en economisch conservatief.

Vakbond met twee snelheden

Naast de strijd voor een sterker Vlaams ABVV wordt de socialistische vakbond ook geteisterd door het eigengereide optreden van de gewesten. Op vijf jaar tijd is hun aantal via fusies gehalveerd van veertien tot zeven. “Ze proberen eigenlijk gemeenschappelijk de macht van de centrales te breken,” zegt een topman van een centrale. Wat tot de absurde situatie van een vakbond met twee snelheden leidt.

Enkele voorbeelden. Twee jaar geleden startte het ACV met een gratis lidmaatschap voor jongeren. Het ABVV bracht hierover een discussie op gang, maar zowel het federale als het Vlaamse ABVV willen er voorlopig niet van weten. Het zal het gewest Scheldeland worst wezen, het start op 1 januari met een gratis lidmaatschap voor jongeren. Zonder de zegen van de vakbondstop. Het gewest Antwerpen overweegt er ook mee te starten. Zelfs voor pietluttige zaken loopt het mis. De gewesten wilden bijvoorbeeld alle werklozen een euro-converter geven. Het federale en Vlaamse ABVV vonden dit onzin. De gewesten namen contact met elkaar op en raakten uiteindelijk aan de noodzakelijke 100.000 bestellingen. “We willen niet meer wachten op het traagst varende schip,” zegt een gewestelijke verantwoordelijke.

De kwaliteit van de gewestelijke secretarissen ligt hoog. Dat moet ook, want naast de ontwikkeling van een politiek-syndicale visie moet hier ook een echt bedrijf worden gemanaged. Mil Kooyman in Scheldeland, Luc Vanneste (tot voor kort) in West-Vlaanderen, Dirk Schoeters in Antwerpen, Jean Claude Van Rode in Limburg, zijn mannen van kwaliteit. Maar de gewestelijke secretarissen zijn een soort paria in het ABVV, zeker voor Michel Nollet, die als voormalig leider van de grootste centrale weinig respect voor hen heeft. Op een federaal ABVV-congres kunnen de gewesten slechts een zesde van de stemmen aanbrengen. Verwacht wordt dat Mia De Vits de gewesten wat zal herwaarderen. Een werkgever vertelt dat hij vaak aan de gewestelijke ABVV-mensen in de Sociaal-economische Raad van Vlaanderen ( Serv) moet uitleggen waarom het ABVV een bepaald standpunt inneemt. Zij zijn immers niet op de hoogte gebracht.

Het is dan ook niet te verwonderen dat Luc Vanneste zopas West-Vlaanderen heeft geruild voor het voorzitterschap van Sevi, de denktank van sp.a. Een gevoel van machteloosheid heeft daarin ongetwijfeld meegespeeld. Mil Kooyman _ die al een paar keer zijn nek heeft uitgestoken _ heeft een politieke carrière geambieerd (Robert Voorhamme achterna). Hij zou dat spoor wel als afgesloten beschouwen, na de slechte resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2000. Hij plooit zich terug op zijn gewest.

Zijn er bij de Vlamingen in de centrales lichtpunten? Weinig. Drie van de vier grote centrales worden trouwens geleid door Franstaligen. De centrales willen geen sterk federaal of Vlaams ABVV (wat zich vertaalt in een zeer zuinige financiering). Zij zijn blij met hun baronie. Een van de weinigen die vrank en vrij voor zijn mening durfde uitkomen was Donald Wittevrongel van de Textielcentrale. Hij had echter het nadeel een kleine centrale te vertegenwoordigen. Zijn kritiek is niet in dank afgenomen en het ABVV-apparaat heeft zich tegen hem gekeerd. Wittevrongel houdt zich nu koest en concentreert zich weer op zijn centrale. Nog iemand die de handdoek in de ring heeft geworpen. Het ABVV gaat moeilijk om met kritiek. Mia De Vits weigerde eerst een interview met Trends, omdat ze vindt dat dit blad het ABVV oneerlijk behandelt. Na enige argumentatie van onze kant was ze toch bereid tot een gesprek, maar belde af wegens “agendaproblemen”.

In de Metaalcentrale is voorzitter Herwig Jorissen een jonge, dynamische kracht. Een sympathieke man die experimenten toelaat, maar geen voortrekker zal zijn. Hij is in de eerste plaats een militant, een man van het terrein, een man die op de barricaden van Renault, Opel en zo meer gaat staan. Geen hervormer van de instellingen. En een slecht manager, zeggen criticasters. Een lichtpunt is Carlos Polenus van BBTK (die het Vlaams congres trouwens toesprak met “vrienden” in plaats van “kameraden”). Een heel verstandige man, een strateeg, maar niet iemand die het voortouw zal nemen. De man op komst zou Alain Clauwaert zijn, iemand met open en progressieve ideeën, die de nummer twee van de Algemene Centrale is en die discreet en geduldig wacht tot hij de (zwakke) voorzitter Maurice Corbisier opvolgt.

Point of no return

Cruciaal zal de rol van De Vits worden. Zij heeft alle kwaliteiten om pleitbezorgster te worden van een moderner soort syndicalisme en de moderne geesten in het ABVV een perspectief te geven. Ze heeft, samen met Nollet, de organisatie al geprofessionaliseerd. Maar hoe ver kan ze gaan, na zolang onder Waalse vleugels te hebben gevlogen? Tegen welke prijs hebben de Walen haar aanvaard als voorzitter? Met een sterke algemeen secretaris aan haar zijde moet een en ander mogelijk zijn. Het is ook nodig, want het ABVV heeft het point of no return bereikt. Als er nu niet inhoudelijk en structureel wordt gemoderniseerd, kan het requiem voor deze vakbond worden ingezet. De Vits kan inspiratie putten uit een lijn uit de Internationale, het strijdlied waarmee nog steeds elk ABVV-congres wordt besloten: “Sterft, gij oude vormen en gedachten”.

Guido Muelenaer

Het ABVV lijdt niet alleen aan persoonlijke, maar ook aan inhoudelijke bloedarmoede.

Het ABVV heeft een erg krampachtige verhouding met de Belgische staatshervorming en holt achter de politieke realiteit aan.

Tegen welke prijs hebben de Walen Mia De Vits aanvaard als voorzitter?