PRESTIGEPROJECT MET WANKELE FUNDAMENTEN

Heel even leek alles te kloppen. Een nieuwe voetbaltempel voor de Rode Duivels, de openingswedstrijd van het Europees Kampioenschap 2020 en een nieuwe thuishaven voor RSC Anderlecht. Dat alles betaald met privégeld. De realiteit blijkt minder rooskleurig. Het relaas van een bouwproject tussen droom en werkelijkheid.

VOORBEREIDING

1. Alain Courtois en Guy Vanhengel trekken het dossier op gang

De avond van 6 december 2012, onmiddellijk nadat de Europese voetbalbond UEFA heeft bekendgemaakt dat Euro2020 over heel Europa zal plaatsvinden, geeft de Brusselse schepen Alain Courtois (MR) aan dat de Belgische autoriteiten snel een beslissing moeten nemen over de toekomst van het Koning Boudewijnstadion. Al meer dan twintig jaar pleit Courtois voor een nieuw Brussels stadion. Hij voelt dat het moment is gekomen.

Maar er is weinig tijd: in april 2014 moet de UEFA het bidbook hebben, en in 2018 moeten de stadions voor het Europees Kampioenschap er staan. Parking C, een eigendom van de stad Brussel in het Vlaamse Grimbergen, wordt als enige locatie aangestipt voor een stadion zonder atletiekpiste. Brussel zal de grond in erfpacht geven aan een privépartner, die moet uitzoeken hoe hij het project rendabel kan maken.

In Brussels minister van Financiën Guy Vanhengel (Open Vld) vindt Alain Courtois een medestander van formaat. Beide liberalen moeten in het gewest en in de stad hun socialistische superieuren over de streep trekken: minister-president Rudi Vervoort en burgemeester Yvan Mayeur. Uiteindelijk scharen alle Belgische regeringen zich achter het project. Bij de indiening van de kandidatuur zijn ook premier Elio Di Rupo en Vlaams minister-president Kris Peeters aanwezig.

2. Ghelamco krijgt het contract

In maart 2015 komt het consortium BAM-Ghelamco als winnaar uit de bus voor de bouw en de uitbating van het stadion. Concurrerende consortia rond Besix en Denys hadden het stadion in het midden gezet, met rondom parking. Ghelamco zet het stadion aan de zijkant van het terrein, voorziet in een extra ovaal gebouw, ‘de campus’, met 192.000 vierkante meter vloeroppervlakte en een park van 16 hectare. En het wil de grootste ondergrondse parking ter wereld graven, goed voor 10.000 plaatsen (zie kader Grimbergen krijgt grootste ondergrondse parking ter wereld). Wie van Antwerpen komt, rijdt de parking binnen op niveau -2, wie van Gent komt op -5. Er is ook een directe toegang gepland naar Neo, het leef- en shoppingproject dat later op en rond de site van het Koning Boudewijnstadion zal verschijnen.

Ghelamco is erin geslaagd de politieke gevoeligheden van het dossier te verzoenen in een ambitieus ontwerp, zonder de eigen rentabiliteit uit het oog te verliezen. De mobiliteitsafwikkeling is een inventief antwoord op de grootste uitdaging van de regio, het park is een knipoog naar de buurtbewoners en de campus heeft op deze locatie het potentieel van een geldkoe. Dat Denys aangaf dat zijn project niet in het Vlaams Ruimtelijk Uitvoeringsplan paste, en dat Besix-CEO Johan Beerlandt vragen stelde bij de haalbaarheid van de timing en de financiering, heeft hun respectieve kandidaturen niet geholpen.

3. Ook Anderlecht doet mee

Een prestigieuze nieuwe thuishaven, zonder atletiekpiste, is een unieke kans voor Anderlecht-voorzitter Roger Vanden Stock en zijn neef en secretaris-generaal Philippe Collin om hun stempel te drukken op de clubgeschiedenis. In juni kondigen de stad Brussel, Ghelamco en Anderlecht aan dat ze een akkoord hebben bereikt.

De trein naar het EK en de nieuwe Anderlecht-arena is op de rails gezet. Maar zal hij op tijd aankomen? En is hij wel zorgvuldig in elkaar gezet?

CONSTRUCTIEFOUTEN

1. De belastingbetaler ziet zijn factuur stijgen

De politici moeten meteen toegeven dat de stad, gedurende een verlengbare periode van dertig jaar, jaarlijks meer dan 4 miljoen euro aan Ghelamco zal betalen. “Voor de uitbating van het stadion”, argumenteert Alain Courtois. “De bouw blijft op kosten van de privésector.” Maar de voltallige oppositie in de Brusselse gemeenteraad voelt zich bedrogen: het stadion was altijd voorgesteld als een kosteloze operatie voor de belastingbetaler. Met het terminologische onderscheid lijkt men verwarring te willen zaaien: Ghelamco financiert de bouw van het stadion juist met de uitbating, voor voetbal of voor andere evenementen.

Bovendien investeren de stad en het gewest via Neo elk nog eens 40 miljoen om een ondergrondse parking aan te leggen, terwijl Parking C nu bovengronds ook al plaats biedt aan evenveel wagens. Daarbij komen de kosten voor mobiliteitswerken en veiligheid.

Voormalig KPMG-topman Johan Van den Driessche, die voor N-VA zowel in de stad als in het gewest oppositie voert, vraagt zich af waarom het stadion meer dan 60.000 zitjes moet hebben. “Anderlecht heeft zo’n groot stadion niet nodig. Moeten we voor die ene openingswedstrijd zo veel meer betalen?”, zegt hij. “Door de vele leugens in dit dossier is het politieke debat over enkele fundamentele keuzes nooit gevoerd. Dit is besluitvorming in de achterkamers.”

Voor Vanhengel en Courtois lijkt het kostendebat een berekend risico, snel vergeten als de Brusselaars hun sterren zien schitteren in het nieuwe stadion. Problematischer zijn de timing en de houding van RSC Anderlecht. Als het stadion niet tijdig klaar is, staan Brussel en België internationaal met de billen bloot. En zonder Anderlecht krijgt de financiering van het project een stevige knauw. Toch haalt Ghelamco, net als in zijn Gentse stadion, slechts 15 procent van de inkomsten uit de voetbalwedstrijden. De rest komt van de campus en andere evenementen in het stadion.

2. Race tegen de tijd

Volgens Het Laatste Nieuws wil Ghelamco in mei 2016 met de aanleg van de parking beginnen. Maar dat is zonder vergunningen niet mogelijk, zegt advocaat Jeroen De Coninck, gespecialiseerd in administratief recht. Hij schat dat Ghelamco pas in het voorjaar van 2017 met de werken kan beginnen (zie kader Procedure en termijnen). “In principe zal Ghelamco het dossier opsplitsen en verschillende vergunningen aanvragen. Op die manier kan het vermijden dat een probleem met pakweg de campus het hele project op de helling zet”, zegt De Coninck.

De gemeente Grimbergen, die binnenkort een aanvraag verwacht voor de stedenbouwkundige vergunning, heeft een externe firma ingeschakeld om de werklast aan te kunnen. “Maar het is weinig waarschijnlijk dat we sneller kunnen werken dan de maximumtermijnen”, zegt burgemeester Marleen Mertens. Eenzelfde geluid klinkt bij de deputatie van Vlaams-Brabant voor de milieuvergunning. Zij maakte onlangs wel nog reclame voor haar ‘efficiënte’ beroepsprocedure voor stedenbouwkundige vergunningen.

In Gent bewees Ghelamco al tegen strakke deadlines te kunnen bouwen, maar met een voorziene werf van anderhalf jaar, lijkt het nu al uitgesloten dat het stadion er tegen juni 2018 staat. Bij een afkeuring van het milieu-effectenrapport, een vernietiging van een van de vergunningen of als het GRUP moet gewijzigd worden, mag Brussel het EK allicht op zijn buik schrijven. Omdat geen enkel ander Belgisch stadion in aanmerking komt, verhuizen de wedstrijden dan naar het buitenland. De zes stadions die in 2014 afvielen, waaronder het 74.500 plaatsen tellende Millenium Stadium in Cardiff, komen dan weer in beeld.

Ghelamco zegt nu dat het volledig focust op de deadline van juni 2019. “Het wordt een uitdaging, maar het is nog altijd mogelijk, zelfs als we pas in januari 2017 met de bouw kunnen beginnen. Momenteel gaan we ervan uit dat we in september met de aanleg van de parking kunnen beginnen.” De UEFA bevestigt dat de stadions er volgens de biedingseisen in 2018 moeten staan, maar wil flexibel omspringen met individuele gevallen. Het verwijst naar het stadion van Lyon, dat voor Euro 2016 pas eind 2015 was afgewerkt.

3. Wat doet Anderlecht?

Anderlecht ligt minder wakker van de EK-deadline, maar de omvang van het stadion en de kosten baren de veelvoudige landskampioen wel zorgen. Het huidige Vanden Stockstadion kan voor Europese wedstrijden amper 20.000 mensen plaats bieden. Voor topmatchen denkt Anderlecht een stadion van 40.000 plaatsen te kunnen vullen, maar meer dan 60.000 lijkt van het goede te veel. Het afdekken van de bovenste ring kan een serieuze domper betekenen voor de sfeer, maar publicitair wel extra geld in het laatje brengen.

Met een budget van 45 miljoen euro, is een jaarlijkse huurprijs van 10 miljoen euro een zware last voor de club. En over dertig jaar zou RSCA die huur met het mes op de keel moeten heronderhandelen, want dan biedt het Vanden Stockstadion geen alternatief meer.

Vooral de nieuwe generatie in het bestuur, met AB InBev-telg Alexandre Van Damme op kop, lijkt daarom gekant tegen het project. Maar de clan Vanden Stock-Collin beschikt nog altijd over de meerderheid van de aandelen (59%) en dus ook het zeggenschap. Toch aarzelden ook zij niet om hun sterke onderhandelingspositie te verzilveren. Tijdens de zomer van 2015 verklaarde voorzitter Vanden Stock in de media dat de deal nog niet helemaal rond was.

Op woensdagavond 28 oktober kwam het bestuur van de club toch naar het Brusselse stadhuis voor de ondertekening van een beginselakkoord met Ghelamco-CEO Paul Gheysens en de Brusselse politici. Achteraf zou blijken dat de ministers Vanhengel en Vervoort de week ervoor in een brief aan burgemeester Mayeur jaarlijks 1,1 miljoen euro gewestelijk geld hadden beloofd voor de veiligheid op de Heizelvlakte. Opnieuw leek belastinggeld aangewend om de partijen aan tafel te houden. Maar Ghelamco en Vanhengel konden de onderhandelingstechnieken van Anderlecht allerminst smaken.

RSCA van zijn kant laat weten dat er in de club, zoals in elke organisatie, soms meningsverschillen zijn, maar dat er, na een grondig debat, een consensus is gevonden en de club eendrachtig achter de beslissing staat. “Stellen dat deze ingrijpende beslissing er gekomen is omdat het ene ‘kamp’ meer aandelen bezit dan het andere is niet juist”, klinkt het.

TOEKOMST

De initiatiefnemers hoopten dat hun project kon meesurfen op de golven van de Rode Duivelsgekte. Een overweldigende publieke steun zou de druk doen toenemen op tegenstanders of rechters die met een bijkomende vertraging de EK-deadline in gevaar brachten. Maar de aanpak van het dossier doet nu ook veel voetbalsupporters de wenkbrauwen fronsen.

Anderlecht lijkt te twijfelen, maar wil niet verantwoordelijk gesteld worden voor het mislukken van een dossier waar al miljoenen euro’s in kropen. De politici zijn nerveus, zoals bleek toen Guy Vanhengel eind januari in het Brussels parlement uitviel naar Johan Van den Driessche en Arnaud Verstraete (Groen).

Voor het goede verloop van het dossier hangt Ghelamco in grote mate af van de Vlaamse overheid. In september 2015 wendde het bedrijf zich alvast tot de VIP-ambtenaar (Vlaamse Investeringsprojecten), die de procedure over de verschillende niveaus moet stroomlijnen. Daarbij wordt mobiliteit ongetwijfeld het hete hangijzer.

SIMON VAN DORPE

De aanpak van het dossier doet nu ook veel voetbalsupporters de wenkbrauwen fronsen.