Poetins omgekeerde piramide

Ondanks een tot in de puntjes geregisseerde machtsover-dracht zal de Russische politiek almaar onstabieler worden.

Tegen maart 2008 zal Rusland een nieuwe president en een nieuw parlement hebben, maar de macht zal in handen blijven van dezelfde man: Vladimir Poetin. Na heel wat speculatie heeft Poetin immers besloten om hoe dan ook vast te houden aan de macht.

De formele macht komt hoogstwaarschijnlijk in handen van de huidig eerste vicepremier Dimitri Medvedev. In december wees Poetin zijn oude strijdmakker Medvedev aan als zijn opvolger. En met de ruggesteun van Poetin is het quasi ondenkbaar dat Medvedev de presidentsverkiezingen in maart niet zou winnen.

Want wat Poetin ook beslist, de Russen steunen hem. En dat is niet alleen omdat hij de media, het parlement, de economie en zowat elke andere levenssfeer controleert, het is ook omdat het oliegeld vloeit en het leven van de mensen er over het algemeen op vooruitgaat. Het mag er allemaal niet erg democratisch uitzien, maar daar ligt de grote meerderheid van de Russen niet van wakker.

Toch lijken Poetin en zijn entourage zenuwachtig. Waarom zou het Kremlin anders troepen sturen om protestacties van de oppositie die geen bedreiging vormen te onderdrukken? En waarom zouden staatsbedrijven, die pas onlangs een heleboel privéactiva hebben ingepalmd, staan te springen om een deel van hun aandelen op de internationale markt te verkopen? Het antwoord is dat het systeem dat onder Poetin in Rusland aan de oppervlakte gekomen is, grondig onstabiel is.

De acht jaren onder Poetin hebben de eigendommen die vergaard werden door zijn loyale vrienden, die de grootste Russische ondernemingen controleren, niet kunnen legitimeren. Nadat hij de eigendomsrechten, evenals zowat alles wat een tegengewicht zou kunnen vormen voor de macht van het Kremlin, had ondermijnd, bouwde Poetin een politieke constructie uit die lijkt op een piramide die op haar top in plaats van op haar basis rust. Een overdracht van reële macht, zelfs aan een zorgvuldig uitgekozen opvolger, zou dat evenwicht kunnen verbreken en de veiligheid van Poetins vrienden op het spel zetten. Dat is waarom hij besloot (of ertoe aangezet werd) om te blijven, weliswaar dan als premier of in een andere functie waarin hij zijn huidige machtspositie kan behouden.

Op de korte termijn kan dat wel van aard zijn om de zenuwen van Poetins naaste medestanders en sommige investeerders te bedaren. Het zal echter Rusland niet stabieler maken en de bestaande druk alleen maar verhogen.

Vijanden hier, vijanden daar

Eerst zal er druk op het Kremlin komen van buiten de magische cirkel. Poetin put zijn grootste steun uit een kleine groep van voormalige KGB-collega’s, die samen met hem opklommen en nu zowel machtige politieke posities bekleden als de top van de economie commanderen. Dat verlamt de sociale mobiliteit. Ambitieuze regionale politici maken zo goed als geen kans om naar de hogere echelons van de markt te rijzen. Het overwicht van Verenigd Rusland, de partij die de steun van het staatsapparaat geniet, drukt elke hoop op het spoedig ontstaan van een meerpartijensysteem de kop in. En de hoop op een of ander soort economische hervorming is al even klein.

Binnen het Kremlin zelf bestaat er verwoede rivaliteit tussen facties die door verschillende financiële belangen gesteund worden. Tot nu toe heeft Poetin op meesterlijke wijze al het krediet voor de olie-aangedreven boom opgeëist, terwijl hij de schuld voor alles wat misliep voor de regering van zich afschoof. Als hij eerste minister wordt, zal hij wellicht een deel van de verantwoordelijkheid moeten dragen voor de inefficiëntie van het systeem dat hij in het leven heeft geroepen.

Om de aandacht van dergelijke problemen af te leiden, zal het Kremlin op zoek gaan naar vijanden in binnen- en buitenland. Het aantal ‘extremisten’ dat door de veiligheidsdiensten vervolgd wordt, zal stijgen. Om die harde lijn te verantwoorden, zal het Kremlin oproepen tot nationale eensgezindheid in het licht van de groeiende dreiging van het Westen. Het nationalisme, dat al sterk staat, zal de dominante kracht worden in Rusland en het Kremlin zal dat als zijn belangrijkste beleidslijn hanteren. En passant dreigt het dan wel een monster in het leven te roepen dat het niet zal kunnen bedwingen.

DE AUTEUR IS CORRESPONDENT IN RUSLAND VAN

THE ECONOMIST.

Door Arkady Ostrovsky