De Belgische banken staan voor moeilijke tijden, op korte en op langere termijn. Het spook van de kredietverstrakking duikt weer op. “Deze crisis zou wel eens jaren kunnen duren.”
Zelden zo veel bedrukte gezichten gezien als vorige week woensdag bij de viering van het 75-jarig bestaan van de publicaties ‘Bank- en Financiewezen’ en ‘Bank- en Financieel Recht’. De organisator, het Belgian Financial Forum, had wellicht een feestje voor ogen, maar de stemming was ronduit pessimistisch. Een consultant van McKinsey trachtte in zijn presentatie de sterke punten van de Belgische bankensector naar voren te halen en wees op enkele opportuniteiten voor de toekomst. Meer dan een beleefd applausje oogstte hij niet. Veel bankiers maken zich zorgen.
Vooral de stijgende rente op Belgisch staatspapier bezorgt hen hoofdbrekens. Daardoor zakt de waarde van de obligaties die ze in portefeuille hebben. Wat altijd een veilige haven leek, de Belgische overheidsschuld, is dat niet meer. De Europese schuldencrisis dijt almaar verder uit, en Europa heeft met de mogelijke marked-to-marketwaardering van overheidspapier de doos van Pandora geopend.
Dat banken hun Griekse staatspapier moesten afwaarderen, tot daaraan toe. De schuldenlast was het land boven het hoofd gegroeid en er moest iets gedaan worden. Maar dat ze ook Italiaanse of Spaanse obligaties tegen marktwaarde zouden moeten verwerken, terwijl de kans op een wanbetaling relatief klein is, dat kan er bij de bankiers maar niet in. De verwarring is groot: “Wat moeten we doen? Als we allemaal ons overheidspapier buitengooien, kelderen de prijzen nog meer. Deze crisis zou wel eens jaren kunnen duren.”
Bovendien heeft de schuldencrisis België bereikt. De koersen van Belgische obligaties staan onder zware druk. En dat treft elke Belgische kredietinstelling, zegt Luc Versele, directievoorzitter van Landbouwkrediet: “Als spaarbank zijn wij altijd heel voorzichtig geweest. Spaaroverschotten werden geïnvesteerd in Belgisch overheidspapier, dat als veilig bestempeld werd. Dat is het mijns inziens nog altijd. Maar als we gedwongen worden waardeverminderingen op dat papier te nemen, dan komen alle Belgische banken in de problemen.”
“Het was geen goed idee van Europa om de banken te laten onderzoeken wat het zou betekenen als ze hun overheidspapier tegen marktwaarde zouden verrekenen”, beaamt Filip Dierckx, operationeel directeur van BNP Paribas Fortis. “Dat is in de geesten blijven spelen. Onder druk van de markten is iedereen bezig zijn balans af te bouwen. Maar als we allemaal op hetzelfde moment deleveragen en activa verkopen, komen we in een negatieve spiraal terecht.”
Ook de gouverneur van de Nationale Bank, Luc Coene, ziet de ernst van de situatie. “Overheidsschuld is geen risicovrij actief meer, dat is de realiteit. Ik begrijp dat dit voor de banken een schok is. Ze zullen hun businessmodel aan de gewijzigde realiteit moeten aanpassen.”
Financiering
“Natuurlijk is het waanzin om de banken hun overheidspapier te laten afwaarderen”, zegt Rudi Vander Vennet, professor financiële economie van de UGent, “Maar papier en kapitaal is niet het grootste probleem, dat is nu de financiering van de banken. Door de onzekerheid op de markten, komen ze moeilijk aan liquide middelen, en dan dreigt er gevaar.”
Sinds begin juli slagen de Europese banken er nauwelijks in langetermijnkredieten op te halen. Een schamele 11 miljard euro is de collectieve opbrengst van senior unsecured debt, tegen 121 miljard over het hele jaar en 150 miljard op jaarbasis in 2009 en 2010. Voor hun kortetermijnfinanciering kunnen de Europese banken bij de ECB terecht, maar daarbij moeten ze onderpand bieden – vaak overheidspapier, en dat daalt continu in waarde. Vorige week ontleenden de Europese banken 250 miljard euro bij de ECB, het hoogste bedrag in 2011.
Vander Vennet: “De eerstkomende jaren moeten de Europese banken 1700 miljard euro zien te herfinancieren. Met een obligatiemarkt die stilligt, onderpanden die uitgeput geraken en aandeelhouders die niet bereid zijn kapitaal te injecteren tegen de huidige lage prijzen, rest er maar één alternatief: een gedwongen schuldenafbouw waarbij grote pakketten activa verkocht worden. Vooral leningen aan kmo’s, handels- en projectfinanciering zullen daarvan het slachtoffer zijn. En dat is net het hart van onze economie.”
Ook Luc Coene vreest de gevolgen voor de reële economie: “Kredieten zullen duurder en schaarser worden. Vooral voor kmo’s kan dat problematisch zijn. Grote ondernemingen kunnen zich nog rechtstreeks op de kapitaalmarkt financieren.”
Goldman Sachs waarschuwt in een rapport voor de kredietverstrakking. De Amerikaanse zakenbank voorspelt een milde recessie in het lopende kwartaal en houdt het voor volgend jaar op 0,1 procent economische groei in de eurozone. “Tenzij de kredietverlening aan bedrijven en gezinnen verder verslechtert”, aldus de bank, “dan zou Europa wel eens in een diepe recessie vergelijkbaar met die van 2008/2009 kunnen sukkelen.” De boodschap is duidelijk: hoe langer het duurt voor de situatie van de banken gestabiliseerd wordt, hoe groter de kans op een forse economische achteruitgang.
Volgens sommige economen stevenen we af op een Japans scenario met jaren van nulgroei en deflatie. “Dat kan, tenzij we de problemen oplossen”, stelt Vander Vennet. Hij pleit voor het inzetten van het Europese noodfonds EFSF als Europees waarborgfonds voor de financiering van banken.
Gouverneur Coene wijst er ook op dat cross-border funding moeilijker zal worden. Het model van Europese bankinstellingen die hun financiering centraliseren en geld laten circuleren tussen verschillende filialen en landen heeft afgedaan. “Zonder dat gecentraliseerde liquiditeitsmanagement zullen er nauwelijks bankinstellingen met een Europese schaal overblijven”, denkt Jan Vanhevel, directievoorzitter van KBC Groep. “Er komen de eerstvolgende jaren een groot aantal regels en verplichtingen op de banksector af. Niet iedereen zal die last kunnen dragen. Het rendement op eigen vermogen vermindert, de belastingdruk neemt toe, iedereen herschikt zijn kaarten. Voor sommige aandeelhouders zal een investering in de banksector niet langer interessant zijn.” Als gevolg van die evolutie verwacht Vanhevel een grote consolidatiebeweging.
Zeker in België is dat plausibel. Olivier Hamoir van McKinsey schat het liquiditeitstekort van de Europese banken tegen 2018 op 1300 miljard (korte termijn) en 2300 miljard (langetermijnfinanciering). “Europese banken zullen overal op zoek gaan naar deposito’s. Een sterke depositobasis wordt een basisvoorwaarde om te groeien. Neem het van mij aan dat er heel wat buitenlandse banken met afgunst kijken naar de Belgische markt met haar vele spaargeld. De kans is groot dat zij zich de komende jaren zullen richten op de Belgische spaarder.”
PATRICK CLAERHOUT
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier