Pas op voor Poetin

De voormalige KBG-lui die Rusland leiden, hebben belangen in België. Denk aan Gazprom, dat opslagplaatsen zoekt in de Kempen. Wie investeert in Rusland komt in een spionnenstaat terecht.

Vladimir Poetin is sedert zijn internationaal verspreide vakantiefoto’s met vislijn en gespierd bovenlijf, populair op webstekken van homo’s. Driekwart van al de hooggeplaatste Russische ambtenaren van tegenwoordig, inclusief landsleider Poetin, maakten ooit deel uit van de KGB en andere militaire en veiligheidsorganisaties. Poetin heeft Ruslands atoombommenwerpers opnieuw in de lucht gestuurd op het soort langeafstandspatrouilles dat na de val van de Sovjet-Unie werd gestaakt. De USSR is dood en het communisme al lang begraven, maar Poetin wil dat u beseft dat de Russische beer terug is. Hoe is die situatie ontstaan? Door een merkwaardig herstel van de cultuur, de mentaliteit en de wereldvisie van de oude KGB.

Toen Poetin door Boris Jeltsin uit de obscuriteit werd gehaald om eerst zijn eerste minister te worden en vervolgens zijn opvolger als president van Rusland, hadden weinigen ooit gehoord van die voormalige KGB-officier, die ook korte tijd de FSB geleid had, de opvolger van de KGB in het postsovjettijdperk. Net voor hij president werd, vertelde Poetin aan zijn collega’s dat een groep FSB-agenten “die erop uitgestuurd werd om undercover te werken binnen de regering van de Russische federatie” zijn taak met succes aan het volbrengen was. Het was waarschijnlijk een grapje, maar tijdens zijn twee ambtstermijnen die sindsdien verlopen zijn, hebben mensen van de FSB en zijn zusterorganisaties wel degelijk de controle over de regering, de economie en de ordestrijdkrachten overgenomen.

Wat motiveert die zogenaamde siloviki? Deels wraakgevoelens, maar hebzucht zou wel eens de sterkste drijfveer kunnen zijn: een aantal insiders in het Kremlin heeft zich in het voorbije decennium enorm verrijkt en corruptie zou op dit ogenblik nog weliger tieren dan tijdens de laatste jaren van het Jeltsintijdperk. De nieuwe elite houdt er ook een soort van ideologie op na: Poetin en zijn vrienden zien het uiteenvallen van de Sovjet-Unie als – om het met de woorden van de baas te zeggen – “de grootste geopolitieke catastrofe” van de 20ste eeuw. Ze profiteren van het wijdverbreide gevoel dat Rusland vernederd werd en ze willen een staat opbouwen die even machtig is als de Sovjet-Unie ooit was. Ze beschouwen het Westen als de vijand die erop uit is hen een halt toe te roepen.

Het is moeilijk om Poetins populariteit in te schatten in een land waar de media zo streng in het oog gehouden worden, maar zijn waarderingscijfers in de opiniepeilingen zijn indrukwekkend hoog. Dat niemand twijfelt aan zijn bekwaamheid om zijn eigen opvolger te kiezen, heeft veel te maken met de vaststelling dat hij om het even welke afwijkende mening heeft onderdrukt, maar het weerspiegelt ook het feit dat de kiezers nog weinig veil hebben voor de overgebleven minuscule progressieve oppositie. Dankzij de groei van het bbp, die onder Poetin gemiddeld bijna 7 % per jaar bedroeg, hebben heel wat Russen het gevoel dat ze het beter hebben, ook al zijn velen nog arm. Velen delen ook het verlangen om de Russische grootheid in ere te herstellen, en de diepgewortelde overtuiging dat het Westen de natuurlijke vijand van Rusland is.

Toch zijn en blijven de aspiraties van de siloviki misplaatst. In de eerste plaats is de economie sterk afhankelijk van hoge prijzen voor olie, gas en andere grondstoffen, die misschien niet zullen aanhouden. Rusland staat zwak op het gebied van productie, diensten en hightechsectoren. Spionnen de leiding geven over grote bedrijven is een recept voor mislukking. Buitenlandse investeerders lonken misschien nog altijd naar de natuurlijke rijkdommen van Rusland, maar een bedrijfsklimaat waarin overheidsambtenaren willekeurig activa kunnen terugnemen en herverdelen onder de vriendjes, is niet erg bevorderlijk. Zowel de buitenlandse als – en misschien nog opvallender – binnenlandse investeringen zijn bijzonder laag vergeleken bij China. Het is ook niet verstandig om de oude antiwesterse, strategische geen-winst-geen-verliesredenering van onder het stof te halen. Tijdens de Jeltsinjaren heeft het Westen gepoogd Rusland te vriend te houden, maar sindsdien werd het van streek gemaakt door de Russische strijdlustigheid.

De grootste misvatting van allemaal betreft de politieke toekomst van Rusland zelf. De siloviki hebben aangetoond dat ze in staat zijn om oppositie de kop in te drukken, rechtbanken om te kopen en aan de macht te blijven. Maar, net als in alle autocratieën, zijn ze uiterst zenuwachtig over hun toekomst. Poetins populariteit zal niet gemakkelijk overgaan op zijn opvolger, ook al wordt die nog zo zorgvuldig uitgekozen. Meer algemeen kan het best zijn dat naarmate de gewone Russen rijker worden, ze steeds meer ontevreden worden over hun huidige meesters, vooral als ze die zien stelen en de economie zien verknoeien.

The Economist