OVERDREVEN MACHT EN MACHTSMISBRUIK

De driedeling van Weber

Dezer dagen geven de drie zogezegd “gevestigde” machten (de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke macht) een zonderling schouwspel te zien, vooral dan in verband met hun onderlinge relaties. Dat doet mij denken aan een andere driedeling die reeds van het begin van deze eeuw dateert, en die sindsdien alleen maar bevestiging heeft gevonden. De Duitse denker Max Weber maakte het nu al bijna afgezaagde onderscheid tussen de drie basissen of grondslagen van iedere politieke heerschappij of machtsuitoefening : de traditionele, de rationele en de charismatische. De namen zijn goed gekozen en spreken voor zichzelf.

In de praktijk, met vooral België voor ogen, is de monarchie een traditionele grondslag. Die bestaat en blijft functioneren omdat zij dit al zolang doet, een enkele crisis niet te na gesproken. Liberale democratische staten zoals België behoren echter vooral tot het rationele type : grondwetten, scheiding van de machten, de meerderheidsregel enzovoort schijnen redelijk onweerlegbaar en amper nog verbeterbaar in bijkomstigheden.

Crisissen die plotseling een opening zouden bieden voor de derde van Webers heerschappijvormen, bleven in België gelukkig uit. Een collectieve gevoelsbeweging van frustratie en hoop, van machteloosheid en macht leidt tot charismatische maatschappijen (zowel links als rechts). Voor de beoordeling van de stand van de andere twee is het in ieder geval goed dit type ook voor ogen te hebben. Het collectivum België biedt daarvoor geen geschikte voedingsbodem. Het levert te weinig nationale gevoelseenheid ; zelfs de openbare mening, het eerste klankbord voor de charismaticus, is grondig gespleten en allicht ook gehavend. Voor charismatische politiek zijn hier geen kansen en zelfs geen kandidaten.

DRUKTE.

Het is bijna overbodig op te sommen welke kleine en grotere gebeurtenissen mij dit derde type dezer dagen voor de geest hebben geroepen. In feite niet in de rationele sector van de heerschappij, maar in de traditionele. De toon alleen van de reactie van de vorst op de bekende gebeurtenissen, die scherp afsteekt met zijn menselijk type en met zijn voorkomen, moet bij iedere gepersonaliseerde machtsuitoefening van groot of doorslaggevend belang zijn. Maar uiteraard is de gedraging in de andere macht, de politieke, veruit het belangrijkste.

Hoe reageert de politieke klasse op deze toevallige maar algemene publieke uitbarstingen ? Mijn antwoord is : met een toemaat aan drukte. De politieke drukte stijgt constant sedert tientallen jaren, wat niet wil zeggen dat de politiek belangrijker wordt, maar wel zwaarder. De politieke wedijver is een wedijver in het op de voorgrond komen (in de media dan vooral), in het zich doen gelden, in het iets ondernemen of schijnen te ondernemen, ditmaal tegenover het onverwachte.

In de politiek komt iedereen in actie ; over de actie zelf stelt iedereen onderzoeken in (al was het alleen maar over andere onderzoeken) ; iedereen treft maatregelen om de volgende keer tijdig maatregelen te kunnen treffen ; men antwoordt op de antwoorden van anderen, en vooral op hun niet-antwoorden. Iedereen stelt voorbeelden, zelfs het voorbeeld van het eigen gewetensonderzoek. De politiek van het depolitiseren verwekt in de politieke wereld een unanimiteit, die des te verbazender is omdat dit toch neerkomt op het uitschakelen van de politiek zelf.

DOEN.

Wij beleven een politiek festival dat weinig te maken heeft met de rationele grond die volgens de driedeling van Weber toch de enige aangewezen is, zeker voor nu en hier. De denkers die deze politiek hebben uitgedacht, geloofden in het debat. Overal waar politiek plaatsvond in het topgremium of in algemene verkiezingen, zou macht gewonnen worden door het overreden van anderen. In de kering betekende dit een dubbele winst : wat de ene won, verloor de andere. Bovendien is hier het doen nog beter dan het zeggen. De politicus blijft op zijn terrein en geeft een vorm van zedelijkheid en redelijkheid, politieke uiteraard.

Om te weten wat er te doen staat of waar begonnen kan worden, moet men in België niet ver zoeken. Alle verhoudingen in acht genomen, heeft men te maken met een geval van overdreven macht : permanent en incontournable, en ver uitstekend boven andere machtsmisbruiken (zoals de machtsherverdeling in de zogezegde particuliere economische sector bij de privatiseringen). Het gaat hier over de macht van een minoritaire partij in een minoritair landsgedeelte.

Wat dit allemaal heeft meegebracht ligt voor de hand, en men kan zich beperken tot wat vaststaat en belangrijk is. Men blijft verschoond van sentimentele vluchten ver uit de politiek, en van het ter plaatse trappelen in obsessies. Een reële herverdeling van de macht is een doenbaar alternatief. Doenbaar, mits enige afstand tegenover het gedoe. Want macht corrumpeert, en totale macht corrumpeert totaal.

LODE CLAES

Lode Claes is voorzitter van de redactie-adviesraad.