OPPERRABBIJN JONATHAN SACKS. Joodse les voor millennium

Terwijl wij het derde millennium zullen aanvatten, zit het joodse volk in zijn vierde millennium. De joden kunnen wijze lessen geven, bijvoorbeeld hoe we uit het dilemma geraken van de vrijheid die de gemeenschapszin vernietigt. De joodse opperrabbijn in Londen is een invloedrijk man in het Britse publieke debat. Een gesprek.

Locatie : Londen.

Dr. Jonathan Sacks is een mediafiguur die zich vaak via krante-artikels en radio- en televisie-optredens tot de Britten richt. Sacks was tot vier jaar geleden hoogleraar in de morele en joodse filozofie aan het Joods College in Londen. Toen werd hij verkozen tot Chief Rabbi : opperrabbijn van de joodse gemeenschap in Groot-Brittannië en het hele Gemenebest. Geen enkele joodse religieuze leider spreekt zo vaak tot het brede publiek, met inbegrip van niet-joden. Sacks heeft een boodschap voor iedereen : de sociale patologieën waarmee de westerse samenlevingen vandaag gekonfronteerd worden misdaad, drugsgebruik, vandalisme, uit elkaar vallende gezinnen, kinderverwaarlozing… , kunnen niet door de overheid geremedieerd worden. “Meer politie op straat is voor de overheid onbetaalbaar geworden, ” zegt hij. Daarom is de enige oplossing dat het bij de bevolking tot een individueel moreel herstel komt. “Om het simpel te stellen : elke wet die we in ons hart verankeren, vermindert de nood aan meer politie op straat. ” (Voor de duidelijkheid : ons gesprek dateert van vóór de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin door een joods extremist.)

Trends ontmoet de Chief Rabbi in zijn officiële residentie in het sjieke Hamilton Terrace in het noordwesten van Londen. In de tuin stelt een cameraploeg van de BBC zich op. “We werken aan een vervolg op een serie die we vorig jaar met de BBC maakten over het belang van gezin en familie in de samenleving, ” zegt de opperrabbijn. Die serie, waaraan ook kristenen en ongelovigen meewerkten, werd een groot sukses.

ONPERSOONLIJK.

Een even groot sukses is Sacks’ eerder dit jaar verschenen boek Faith in the Future (*). “Werkelijk verbazend, de eerste druk was uitverkocht in minder dan een week en de weerklank in de media was enorm. ” De westerse beschaving lijdt aan morele en spirituele uitputting, zo luidt Sacks’ stelling, maar hij geeft konkrete wegen aan om het tij te keren. “Ik had eerder al een tiental zware akademische en teologische boeken geschreven en wilde thans iets schrijven dat ook mijn eigen moeder zou kunnen verstaan, ” lacht hij, “en dat de mensen zou bemoedigen. “

De geschiedenis van de 20ste eeuw, aldus Sacks, toonde een evolutie waarbij de gemeenschap geleidelijk vervangen werd door de staat, en de moraliteit door de politiek. “De hedendaagse mens is ten diepste bekommerd om ongelijkheid, onrechtvaardigheid, hongersnood, oorlog en ekologie. Hij neemt deel aan protestmanifestaties, ondertekent petities en schenkt gul donaties. Dit zijn echter allemaal grootschalige en veelal onpersoonlijke problemen die weinig te maken hebben met datgene waarrond moraliteit traditioneel draaide : persoonlijke relaties tussen familieleden, buren en vreemden. “

Voor die persoonlijke relaties is geleidelijk aan de individuele autonomie de leidraad geworden. “Huwelijk en ouderschap zijn kontraktueel en konditioneel van aard geworden. We kunnen er, al dan niet met wederzijdse toestemming, uitstappen in plaats van, zoals vroeger, gebonden te zijn door een band tot de dood ons scheidt. “

LINKS EN RECHTS.

De stelling van de opperrabbijn luidt dat dit verregaand moreel individualisme slechts mogelijk is geweest dankzij het bestaan van een reglementerende en alle problemen oplossende staat. “Hoewel het tegengestelden lijken, zijn individualisme en kollektivisme eigenlijk twee zijden van eenzelfde muntstuk, ” zegt hij. “De mens kreeg grotere persoonlijke vrijheden omdat de staat bepaalde verantwoordelijkheden op zich ging nemen. ” Sacks’ stelling sluit nauw aan op die van neoliberale en neokonservatieve Amerikaanse filozofen die argumenteren dat mannen gemakkelijker vrouw en kinderen in de steek zullen laten als ze weten dat indien vrouw en kinderen daardoor financieel in de problemen komen, de welvaartsstaat toch zal bijspringen.

Inmiddels is de verzorgingsstaat echter financieel op zijn eigen grenzen gebotst zodat de individuele moraliteit wel heropgebouwd zal moeten worden indien de maatschappelijke kohesie niet helemaal wil ontrafelen. “Als de staat wegvalt, zullen we de morele gewoontes die voor onze voorouders zo vanzelfsprekend waren, weer moeten aanleren, ” zegt Sacks. “We hebben opnieuw nood aan gemeenschapsvormende normen”. Hij benadrukt dat hij daarmee geen rechtse opinie verkondigt : “Er bestaat hierover tegenwoordig eensgezindheid tussen denkers van links, zoals Robert Bellah en Amitai Etzioni, en rechts, zoals James Q. Wilson en Charles Murray, en tussen politici van links, zoals Tony Blair, en rechts, zoals John Major. “

DEMORALIZERING.

We moeten een fundamenteel onderscheid maken tussen de politieke en de civiele gemeenschap, zegt Sacks. In de politiek draait alles rond tegenstelling en konflikt. In de burgerlijke samenleving gaat het om relationele gedragspatronen die mensen samenbinden ondanks hun tegenstellingen. De burgerlijke samenleving werd, aldus Sacks, vanuit linkse hoek ondermijnd door een excessieve staatsmacht en vanuit rechtse hoek door excessief individualisme. Thans dienen we ons te bezinnen over de manieren waarop we de burgerlijke samenleving zullen heropbouwen en versterken. Twee instellingen kunnen daarbij van fundamenteel belang zijn : religie en familie.

“De demoralizering in onze samenleving wordt in belangrijke mate in de hand gewerkt doordat bijna niemand nog in het openbaar verwoordt waar hij privé in gelooft, ” zegt de Chief Rabbi. “Mensen vinden geen voorbeelden meer waaraan zij zich moreel kunnen spiegelen. ” Indien de 21ste eeuw een menselijke eeuw wil zijn, zullen godsdienstige en religieuze waarden in eer hersteld moeten worden. Ook de mens van het derde millennium kan niet zonder gemeenschapsbanden.

GEDRAGSTRAINING.

Sacks neemt het jodendom als voorbeeld van hoe een bepaalde godsdienst probeert om te gaan met de problemen van de hedendaagse mens. “De joodse gemeenschap lijdt ook onder het verlies van morele normen in de moderne westerse samenleving, ” zegt hij. “Het aantal echtscheidingen is enorm en ook kinderen uit gezinnen waar beide ouders nog aanwezig zijn, worden via schoolkameraadjes gekonfronteerd met een wereld waarin het normaal geworden is dat vader of moeder morgen weg kunnen trekken. “

Er is nood aan familie- en gemeenschap-versterkende initiatieven. Kinderen leren niet meer dat huwelijk of ouderschap een levenslang engagement inhouden omdat ze daarvan te weinig voorbeelden meer zien. Sacks heeft een aantal praktische metoden ontwikkeld om hieraan te sleutelen. “In onze joodse scholen laten we de kinderen elke vrijdagvoormiddag het huiselijke sabbatgebeuren zelf uitbeelden. Eén van de kinderen speelt de vader, een andere de moeder, nog anderen de kinderen, de gasten, enzovoort. Ook als ze zelf uit een gebroken gezin komen, leren ze dat beide ouders erbij horen. Zo leren we hen via het uitbeelden van een rollenspel wat het traditionele morele gedragspatroon is dat vereist is om te funktioneren binnen een familiale gemeenschap. “

We klagen veel te veel over een woeker zoals de gezinsontbinding, zegt Sacks, maar we zouden beter aanleren hoe men een gezin in stand kan houden. “In ons BBC-programma over het gezin, lieten we vorig jaar een groep aan bod komen die kinderen met stotterproblemen helpt. Men boekte daarmee opmerkelijke resultaten, niet door het individuele kind aan te pakken, maar wel het gezin waaruit die kinderen kwamen. De gezinsleden werd aangeleerd hoe ze elkaar moesten bemoedigen. De training bestond erin dat elk gezinslid elk ander lid elke dag minstens één keer moest prijzen. Aldus verhielp men niet alleen op een wonderbaarlijke manier stotterproblemen, maar versterkte men gezinsbanden. Moreel herstel begint bij praktische gedragstraining. “

STERVEN.

Sacks benadrukt dat men, gekonfronteerd met talrijke voorbeelden van maatschappelijk verval, vandaag gemakkelijk ontmoedigd kan worden, maar dat hij niettemin vertrouwen heeft in de toekomst. Hij omschrijft zichzelf als een pessimistische optimist.

“Als ik uitsluitend een optimist was, zou ik mijn boek niet geschreven hebben. Ik vind de huidige toestand erg. Maar anderzijds geloof ik niet dat onze beschaving moreel en religieus aan het afsterven is. ” Zijn joodse achtergrond verklaart veel, zo legt hij uit. “Wij hebben als joden 4000 jaar religieuze ervaring en we hebben gezien hoe de grote religies relatief traag zijn in het zich aanpassen, maar toch altijd overleven. Men noemt de joden the ever dying people het altijd stervende volk. Joden hebben dikwijls de indruk gehad dat hun godsdienst aan het uitsterven was, maar dat is steeds verkeerd gebleken. Ook het hedendaagse verval is niet terminaal van aard. Mensen zullen steeds zoeken naar een zin voor het leven en een kader waarbinnen ze als gemeenschap kunnen leven. “

PAUL BELIEN

(*) Jonathan Sacks, “Faith in the Future”, Darton, Longman & Todd, £ 11.95.

JONATHAN SACKS, BRITS OPPERRABIJN “Ook de mens van het derde millennium heeft nood aan religie en gezin. “