‘Of de euro blijft bestaan? Dat is een absurde vraag’

Van eurocrisis over regeringscrisis en Dexia-crisis naar rentecrisis, en terug. Luc Coene heeft zich kunnen uitleven in zijn eerste jaar als gouverneur van de Nationale Bank van België. Maar wat brengt 2012? “Reken niet op de Europese Centrale Bank om met grootschalige aankopen van overheidsobligaties de meubelen te redden”, zegt Luc Coene.

Luc Coene oogt ietwat vermoeid. Gisteren heeft hij de economische prognoses voor 2012 van de Nationale Bank aan de pers gepresenteerd en voor kerst wacht nog een vergadering in Frankfurt met de raad van bestuur van de Europese Centrale Bank, waarin Luc Coene zit voor België. “Maar let op: de gouverneurs zitten daar niet als vertegenwoordiger van hun land, maar als bestuursleden die het Europese belang verdedigen. Dat onderscheid wordt niet altijd gemaakt, maar het is wel belangrijk”, zegt Luc Coene.

De modellen van de ECB en de NBB houden het voor 2012 voorlopig op een vrij milde recessie in Europa, met een economische groei van 0,5 procent voor België volgend jaar.

TRENDS. Is dat niet te optimistisch?

LUC COENE. “Toch niet. We gaan er wel van uit dat de situatie op de financiële markten min of meer stabiliseert. Niets wijst erop dat het slechter wordt. Dat groeicijfer houdt ook nog geen rekening met de begrotingsmaatregelen die de regering-Di Rupo wil nemen en waardoor de groei iets lager dan 0,5 procent zal uitvallen. We verwachten in elk geval geen heropleving voor het tweede kwartaal van 2012. De recessie heeft vrij plots toegeslagen. In het tweede kwartaal van 2011 was de groei nog behoorlijk, in de herfst viel de economie plots stil.”

Is dat vergelijkbaar met wat na de val van Lehman Brothers is gebeurd?

COENE. “De snelheid van aanpassing is vergelijkbaar, maar niet de omvang. In 2008 maakten we een brutale val van de wereldhandel mee. Nu niet. We zien een vertraging van de economische activiteit, maar de wereldhandel blijft groeien in 2012. Daardoor is de omvang van de recessie nu veel kleiner dan in 2008-2009.

“Toch zal de regering een tandje bij moeten steken. De begroting is gebaseerd op een groei van 0,8 procent, maar het zal dus minder dan 0,5 procent zijn. Bovendien zal de eindafrekening van 2011 slechter uitvallen dan begroot, waardoor het startpunt voor 2012 minder gunstig wordt. Hoe groot die extra inspanning wordt? Daarvoor is het afwachten wanneer de economie weer begint te groeien, en hoe de regering de begrotingsmaatregelen concreet zal uitvoeren. We schatten dat een extra inspanning tussen 1 en 2 miljard euro nodig is bij de begrotingscontrole van februari.”

Hoe groot is het risico op krediet-schaarste als gevolg van de Europese bankencrisis?

COENE. “Die kredietschaarste slaat vooral buiten Europa toe, omdat de Europese banken in de eerste plaats hun activiteiten en kredieten buiten Europa afbouwen. We horen nu klachten in de VS, Canada, Azië en Latijns-Amerika. Daarnaast bouwen de banken ook hun portefeuille overheidsobligaties af. Maar wat de kredietverlening aan Europese bedrijven en gezinnen betreft, zien we nog geen schaarste. De banken verscherpen wel de kredietvoorwaarden. De ECB heeft daarom beslist de banken te financieren tot een looptijd van drie jaar, omdat dat dezelfde looptijd is als het bankkrediet aan de ondernemingen. Zo hopen we de kredietschaarste te vermijden.

“Wel is het zo dat de vraag naar kredieten daalt, omdat de bedrijven al hun investeringsprojecten uitstellen. Iedereen heeft 2009 in het achterhoofd en wil voorbereid zijn op zo’n nieuwe schok.”

Hebben de Europese leiders zich vergist toen ze beslisten ook de private obligatiehouders mee te laten op-draaien voor eventuele schuldherschikkingen, zoals de Griekse schuldherschikking?

COENE. “Dat was een slecht idee. De moeilijkheden zijn begonnen na het Frans-Duitse akkoord van Deauville, waar voor het eerst een inspanning van de obligatiehouders gevraagd werd. Het ging eerst om een schuldkwijtschelding van 21 procent voor Griekenland. Dat maakte de banken al heel wat minder enthousiast om nog overheidspapier in portefeuille te houden. De renteverschillen begonnen toen te stijgen, maar het dumpen van obligaties bleef nog beperkt tot Grieks, Portugees en Iers staatspapier. Toen in juli de kwijtschelding van Griekse schuld verhoogde naar 50 procent, raakten Spanje en Italië besmet. En in september kwam de druppel die de emmer deed overlopen: een nieuwe stresstest waarbij banken al hun overheidsobligaties tegen marktwaarde moesten boeken. Banken begonnen massaal hun portefeuille overheidsobligaties af te bouwen. Dat verkoopproces is nog bezig, al gaat het minder intens dan in november.”

Zijn de besluiten van de Europese top van 8 en 9 december, waarbij vooral meer budgettaire discipline is afgesproken, voldoende om de eurozone te redden?

COENE. “Er is eindelijk een visie over het einddoel en de bouwstenen liggen op tafel. Het akkoord moet nu eerst vertaald worden in wetteksten, want de finan-ciële markten geloven de regeringsleiders niet meer op hun woord. Dat kan duren tot maart. Pas dan zal de jury een oordeel vellen.”

Maakt het akkoord de weg vrij voor grotere aankopen van overheidsobligaties door de ECB?

COENE. “Neen, dat heeft ook ECB-voorzitter Mario Draghi al gezegd. De ECB kan de crisis niet oplossen door massaal overheidsobligaties aan te kopen. Daar is iedereen in de ECB het over eens. Ik ben ervan overtuigd dat grootschalige aankopen het vertrouwen van de financiële markten niet kunnen herstellen, omdat de basis van het probleem niet wordt aangepakt. De Europese landen moeten hun begroting onder controle krijgen en economische groei genereren, zodat de budgettaire verbetering duurzaam is en de sanering sociaal aanvaardbaar blijft.”

Hoe kunnen de zuiderse eurolanden groei genereren? Hun loonkosten zijn tot 30 procent hoger dan de Duitse.

COENE. “Ook België heeft een kostenhandicap van 10 tot 15 procent met Duitsland. Die moet natuurlijk naar omlaag, maar ze is geen belemmering voor groei. Ierland is er wel al in geslaagd de kosten fors te verlagen en nu de economie trekt er opnieuw aan. Er zijn opofferingen voor gedaan, maar die zijn relatief in vergelijking met de grote inkomensverbetering die de Ieren de voorbije tien jaar op zak hadden gestoken. Ook in Griekenland zien we de eerste, schuchtere signalen van herstel. De export trekt wat aan. De economie begint dus te reageren op de genomen maatregelen. Dat is bemoedigend.”

Duwen de Europese bezuinigingsplannen de economie niet nog meer in een recessie?

COENE. “We zijn de crisis ingegaan met abnormaal hoge en onhoudbare schuldniveaus in de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en de eurozone, en dat bij zowel de bedrijven, de gezinnen als de overheid. Hoe je het ook draait of keert, er is geen andere uitweg dan die schulden af te bouwen. Eerst zal de put nog wat dieper worden, maar we zullen er veel sneller uit klauteren dan wanneer we de aanpassingen blijven uitstellen. Hervormen we niet, dan komt Europa in Japanse toestanden terecht, met een decennium van trage groei omdat de fundamentele problemen niet aangepakt zijn.”

Hoe vaak krijgt u dezer dagen de vraag of de euro blijft bestaan?

COENE. “Eerlijk gezegd ergeren die vragen me omdat ik ze zo absurd vind. Het is overduidelijk dat het opgeven van de euro dramatische gevolgen zou hebben. Zelfs de Duitsers zijn daar heilig van overtuigd. Als de eurozone barst, dan zullen zij op nog grotere schaal meemaken wat de Zwitsers de voorbije maanden hebben zien gebeuren: een forse appreciatie van hun munt. Dan zien de Duitsers al hun inspanningen verloren gaan die ze zich de voorbije jaren getroost hebben om hun industrie opnieuw competitief te maken.

“Maar de begrotingsdiscipline zit cultureel ingebakken bij de Duitsers sinds de traumatische ervaring van de hyperinflatie in de jaren 20. De Duitsers zien daarom niet in waarom zij solidair moeten zijn met mensen die niet in staat zijn de nodige discipline aan de dag te leggen. De Duitse regering zal die solidariteit pas op tafel leggen als ze aan haar bevolking kan zeggen dat het de laatste keer is, omdat er een mechanisme zal bestaan dat waarborgt dat het de laatste keer is. Zodra dat mechanisme, zoals afgesproken op de jongste Eurotop, goedgekeurd en uitgevoerd wordt, dan zullen de Duitsers over de brug komen met een minimum aan solidariteit. De Duitsers zijn er uiteindelijk ook mee verantwoordelijk voor dat in de eurozone de onevenwichten tien jaar lang werden opgestapeld.”

Hoe gaat het met de Belgische banken?

COENE. “Niet slechter of beter dan met de Europese banksector. De vicieuze cirkel van de afbrokkelende kredietwaardigheid van de overheden en de grote portefeuille overheidsobligaties van de banken speelt de sector parten. Dat verklaart waarom de banken niet aan elkaar durven te lenen. Maar de banken moeten zich realiseren dat ze eerst het vertrouwen onder elkaar moeten herstellen voor ze het vertrouwen van hun klanten kunnen herwinnen. Nu zitten we in een collectieve hysterie, waarbij de banken bang zijn hun geld zelfs voor één dag uit te lenen aan andere banken, zelfs als er onderpand wordt gegeven. De toestand wordt surrealistisch. In plaats van aan elkaar te lenen, beleggen de banken hun overtollige geld bij de ECB. En dat geld leent de ECB opnieuw aan de banken. De ECB is nu dus de draaischijf van het Europese banksysteem. Maar dat is haar taak niet, de markt moet dat doen.”

België heeft zich tot 54 miljard euro borg gesteld voor leningen van de restbank van Dexia. Had u harder moeten onderhandelen met Frankrijk over de verdeling van de waarborgen?

COENE. “De kans dat de waarborgen worden uitgewonnen, is zeer klein. Het probleem van de restbank van Dexia is niet de kwaliteit, maar de looptijd van de activa. Die kan oplopen tot 20, 30 en 40 jaar. Die activa financieren met geld geleend op drie maanden is een te grote spreidstand. Dat kan alleen met behulp van overheidsgaranties. We wachten nog op de goedkeuring van de Europese Commissie, wellicht volgende week, en dan kan Dexia gewaarborgd papier uitgeven om zich te herfinancieren. De restbank van Dexia zal tien jaar nodig hebben om die portefeuille tot een redelijke omvang terug te brengen. Het gaat om bijna 200 miljard euro aan leningen aan lokale overheden. Het kredietrisico is zeer laag, maar waarborgen zijn dus nodig om het financieringsrisico te overbruggen.

De Belgische overheid betaalde 4 miljard euro om Dexia Bank België los te weken uit Dexia. Is dat te duur betaald?

COENE. “Het eigen vermogen van Dexia Bank België bedraagt nu ongeveer 6,8 miljard euro. Bon. We hebben deze bank dus gekocht tegen 60 procent van de boekwaarde. De marktprijzen voor banken noteren vandaag tegen 50 procent van de boekwaarde.”

DAAN KILLEMAES, FOTO’S: THOMAS LEGRÈVE

“We schatten dat een extra inspanning tussen 1 en 2 miljard euro nodig is bij de begrotingscontrole van februari””De Duitse regering zal pas solidariteit beloven als ze aan haar bevolking kan zeggen dat het de laatste keer is”

“Hervormen we niet, dan komt Europa in Japanse toestanden terecht, met een decennium van trage groei”