Naar een erfopvolging nieuwe stijl

De wetgeving over de erfopvolging en de successierechten is verouderd. Er liggen plannen klaar om het systeem de eenentwintigste eeuw binnen te leiden.

De afgelopen weken werden heel wat voorstellen gelanceerd om de wetgeving over de erfopvolging en de successierechten te wijzigen. Het burgerlijk recht bepaalt hoe de erfopvolging gebeurt — met andere woorden: wie erft en hoeveel. Die materie wordt federaal geregeld. Grote delen van het Burgerlijk Wetboek, waar die wetgeving deel van uitmaakt, zijn nog altijd gebaseerd op de Code Napoléon. De voorbije twee eeuwen is er nauwelijks iets aan veranderd. De erflater kan niet vrij bepalen aan wie hij zijn vermogen nalaat. Zo kan hij geen van zijn kinderen onterven. In het geval van een echtpaar met twee kinderen hebben beide kinderen bijvoorbeeld recht op een reservatair deel van een derde van de nalatenschap. De erflaters kunnen dus alleen over een derde deel van hun vermogen vrij beschikken.

Minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open Vld) wil de erfopvolging tegen eind 2013 hervormen. Er zou een eind worden gemaakt aan de verschillende behandeling van traditionele en nieuw samengestelde gezinnen, en het wordt mogelijk een generatiesprong te maken en erfrechtovereenkomsten af te sluiten.

Olivier Van Belleghem, directeur Estate Planning bij Bank Degroof, wijst erop dat het wetsontwerp nog maar in zijn kinderschoenen staat. “Om dat wetsontwerp in 2013 door het parlement te sluizen, is een brede consensus nodig. Dat zal niet gemakkelijk zijn. We pleiten ervoor om die hervorming, die een grote impact op de volgende generaties zal hebben, weldoordacht aan te vatten.”

Vlaanderen loopt voorop

Ook het fiscale deel van de successiewetgeving, die regionaal is geregeld, is aan vernieuwing toe. “Aan de basis van het systeem ligt een torenhoge belasting, die in bepaalde gevallen kan oplopen tot 80 procent en dus meer weg heeft van een beslaglegging”, vindt fiscaal advocaat Thierry Afschrift. “Daarom zoeken particulieren allerlei manieren om de fiscale druk te verlagen. Het veiligst is roerende goederen te schenken, wat iedereen de mogelijkheid geeft om te schenken tegen een tarief van maximaal 7 procent (7,7 % in Wallonië).”

Het Vlaams Gewest is al meerdere jaren voorloper in die materie. Het heeft een hele reeks fiscale regels geïntroduceerd die later deels werden overgenomen door de andere gewesten, waaronder het verlaagde tarief voor geregistreerde schenkingen, de splitsing van de successierechten op het roerend en het onroerend vermogen, de vereenvoudiging van de successietarieven tot drie niveaus, de vrijstelling van de gezinswoning voor de langstlevende partner en de gelijkheid tussen getrouwde en wettelijk samenwonende koppels. “Het Vlaams Gewest gebruikt het fiscale recht om het burgerlijk recht te beïnvloeden”, stelt Pascal Minne, hoofd Wealth Structuring & Estate Planning bij Petercam. “We denken dat de andere gewesten de fiscale vrijstelling van de gezinswoning op korte termijn zullen overnemen.”

Vlaanderen heeft vorig jaar ook gesleuteld aan de regels voor de overdracht van familiebedrijven. Vroeger waren er geen successierechten verschuldigd als aan bepaalde voorwaarden werd voldaan. “Voortaan zijn alleen schenkingen fiscaal vrijgesteld, waarmee Vlaanderen een snellere overdracht van familieondernemingen probeert te stimuleren. Die wetgeving wijkt af van de Waalse regels voor de overdracht van familiebedrijven. Dat gewest staat een fiscale vrijstelling bij een schenking of een successie toe, maar de overdracht bij leven wordt niet bevoordeeld”, zegt Dirk Coveliers, Legal & Tax Advisor bij Petercam.

“Die maatregel is niet altijd even praktisch”, onderstreept Olivier Van Belleghem. “In sommige gevallen zijn de kinderen nog veel te jong om zo’n schenking te krijgen.”

10 procent in rechte lijn

De eventuele verlenging van de termijn voor niet-geregistreerde schenkingen tot vijf of zeven jaar maakt de experts niet ongerust. “We leven in een almaar transparantere wereld”, stelt Pascal Minne vast. “De nieuwe generaties hebben een totaal verschillende mentaliteit: ze vermijden buitenlandse structuren en rekeningen, en geven veel meer de voorkeur aan geregistreerde schenkingen, om er zeker van te zijn dat ze geen 30 procent belasting hoeven te betalen na een overlijden.”

Olivier Van Belleghem denkt dat de invoering van een vlak tarief van 10 procent voor successies in rechte lijn de situatie zou vereenvoudigen, temeer “omdat het vaak gaat om de spaarcenten van een heel leven, spaarcenten die al meermaals werden belast. Vandaag doen we schenkingen om te vermijden dat we 30 procent moeten betalen, maar als de successierechten aanvaardbaar waren, zouden we ons heil minder vaak in zulke oplossingen zoeken. We mogen de psychologische impact van een schenking en de gedragsveranderingen die ze tussen ouders en kinderen kan teweegbrengen niet onderschatten. We zullen nooit een schenking adviseren als we voelen dat er spanningen tussen familieleden zijn.”

Vereenvoudiging

Een andere mogelijke hervorming is die van de tariefschalen van de successierechten. Vergeleken met onze buurlanden wordt het tarief van 30 procent in België te snel bereikt. “Die niveaus dateren van 1936 en ze werden nog nooit geïndexeerd. In die tijd was 125.000 euro nog een fortuin, dat vandaag in de miljarden Belgische franken zou lopen”, stelt Thierry Afschrift vast. “Die hoge tarieven viseerden oorspronkelijk de zeer grote vermogens, maar vandaag valt de eerste de beste huiseigenaar al in de hoogste schijf.”

Voor vastgoed liggen geen grote aanpassingen in het verschiet. “Een onroerend goed kun je onmogelijk verbergen. Het staat aangegeven bij het kadaster en het is vrijwel onmogelijk te frauderen bij de erfopvolging. Daarom is er ook weinig reden om toegevingen te doen”, stelt Thierry Afschrift vast. Om aanspraak te kunnen maken op de verlaagde tarieven moet een erflater om de drie jaar een deel van een gebouw schenken. Hij begint daar het beste zo vroeg mogelijk mee. Dat proces is lastig en het duurt lang. “Daarom raden we meestal aan het goed te verkopen — vooral in het geval van een groot vermogen — en de opbrengst van de verkoop te schenken.”

FRÉDÉRIC DINEUR

“Als de successierechten aanvaardbaar waren, zouden we ons heil minder vaak in schenkingen zoeken”