Meten is weten

Religiositeit is een kuur tegen zwaarlijvigheid! Propageer dat bij vrouwen die de “boekskes” verslinden en de kerken van Vlaanderen lopen opnieuw vol. Vele onderzoeksresultaten wijzen erop dat godsdienst goed is voor de gezondheid, daarin past het anti-obesitas- effect.

De goede ondernemer kent de wijsheid ‘meten is weten’ en Guido Dierickx past dat beginsel toe in De buitenkant van de religie. Dierickx, een jezuïet uit de familie van Wilfried (de effectenbankier die de gezinstraditie voortzet) en Ludo (de groene denker), is filosoof noch theoloog. Guido Dierickx is socioloog en die kijken naar sociale processen voor zij zich uitlaten over godsdienst en spiritualiteit.

De trip in de menswetenschappen zal hem recent hebben doen opvallen dat op zaterdag 16 februari de Sint-Goedele in Brussel vol liep met jong en oud voor een zangavond met monniken van Taizé, de Franse verzamelplek van neochristenen; dat David Van Reybrouck scoort in Vlaanderen en Nederland met zijn nieuwe theaterstuk “Missie”; dat het recente boek van Karen Armstrong “The Bible”, een biografie, prompt vertaald is in het Nederlands, enzovoort. Verwildert of herleeft de godsdienst en zijn maatschappelijke invloed en aanzien?

Heel lang geleden was het eenvoudig: iedereen die de maatschappelijke goedkeuring wou wegdragen, was kerks en liet dat blijken, of moest dat laten blijken, door het volgen van wekelijkse rituelen en rituelen op de grote ogenblikken van het jaar of het leven.

Lang geleden doken de menswetenschappers op en die hielden zich vele jaren niet aan de regels van het onderzoek: de godsdienstige mens was in hun ogen een uitstervende soort, een voorbeeld van primitivisme, een lagere soort want een gestudeerde kon zich toch niet binden aan godsbeelden. De radicale Verlichter Diderot wilde de laatste koning wurgen met de darmen van de laatste priester.

Minder lang geleden, één generatie, is bij de menswetenschappers, voornamelijk in Amerika, de ernst in het vak hersteld – de volgelingen, onder wie Guido Dierickx, verschijnen in Europa. De buitenkant van religie wordt geobserveerd, gemeten, geprangd in statistieken en daarop volgen voorspiegelingen. Voor Karl Marx was religie een verdovingsmiddel en dus negatief.

De sociologische waarheid is dat in sommige omstandigheden de religie een drug was die de noodzaak van politieke actie verzwakte en ze in andere omstandigheden invloed had op emancipatie. De plantagehouders in het zuiden van de VS activeerden de verdovende functie van religie, hun slaven beriepen zich op diezelfde religie voor hun ontvoogding. Een kwarteeuw geleden werd de val van de Berlijnse Muur voorbereid in de protestantse kerken van Oost-Duitsland. Een socioloog concludeert dat godsdienst multifunctioneel is.

Het kapitalisme is in belangrijke mate ontstaan uit de religie, schreef Max Weber (1864-1920). In ontwikkelde godsdiensten is er een intellectuele rationalisering, ethische verdieping en gemeenschapsvorming, noteert Weber.

De religies uit de joods-christelijke traditie veroorzaken een zekere “Entzauberung der Welt” (onttovering) waardoor de wereld vrijgegeven wordt voor de menselijke rede. De hervormers Luther en Calvijn erkenden de waarde van profane beroepen – niet enkel religieuze roepingen waren waardevol – en de economie werd moreel en begeerlijk. Calvijn leerde bovendien zijn volgelingen sober te leven, dus te werken en te sparen.

Kwam daarbij de leer van de voorbestemming: de gelovige kon, door werelds succes, hopen op het heil. Schotten en Nederlanders hebben met de calvinistische recepten hun banken, rederijen, fortuinen opgebouwd.

Weber heeft gelijk en ongelijk weten historici en sociologen vandaag. Milaan, Venetië en Genua, ook de vroegere middeleeuwse abdijen, hadden baat bij de rationalisering van de productie en de zekerheid van de eigendomsrechten.

Religies draaien om een godsbeeld, een mensbeeld en een wereldbeeld. Om hun wereldbeeld leveren zij slag, zoals de moslims en de fundamentalistische christenen vandaag tonen. Het godsbeeld en het mensbeeld behoren eerder bij de binnenkant van religie, het wereldbeeld eerder bij de buitenkant.

Guido Dierickx schreef een sterk, diepzinnig en noodzakelijk boek.

GUIDO DIERICKX, DE BUITENKANT VAN DE RELIGIE, EEN MENSWETENSCHAPPELIJKE RONDLEIDING, GARANT 2007, 322 BLZ, 34 EURO

Frans Crols