Meer dan één op de tien werknemers wordt gepest

Het recente proces tegen de collega’s van een jonge postbode die zelfmoord pleegde, richtte de aandacht op pesten op het werk. Twee boeken geven tips over de opvang van slachtoffers, het voorkomen van ongewenst gedrag en de juridische aanpak ervan.

Maureen Luyens & An Thys, Grenzen op het werk – Een praktische gids rond ongewenst gedrag. Lannoo, 192 blz., 17,95 euro. Johan Machielsen & Inger Verhelst, Als plagen een pest wordt – Mobbing op het werk. Ced. Samsom, 102 blz., 16,38 euro.

“Een aangepaste, strenge bestraffing dringt zich op teneinde de beklaagden het nodige normbesef bij te brengen.” Zo argumenteerde rechter Alain Morel op het eerste grote pestproces in België. Op 20 januari 2004 veroordeelde de correctionele rechtbank in Brussel vijf bedienden van het postkantoor van Wezembeek-Oppem tot een gevangenisstraf van 18 tot 22 maanden met uitstel en boetes tot 3700 euro. Ook de werkgever, het overheidsbedrijf De Post, kreeg een boete van 238.000 euro. De beklaagden gaan in beroep, maar nu al is het belangrijke signaal gegeven dat pesten gestraft kan worden.

De zaak tegen de postmannen kwam er, nadat de 21-jarige postbode David Van Gysel zich op 17 oktober 2000 voor een trein wierp. Volgens de ouders van David dreven de pesterijen van zijn collega’s hun zoon naar zelfmoord. Het feit dat de ouders het taboe over pesten op het werk (vaak mobbing genoemd) durfden doorbreken, gaf al eerder aanleiding tot opmerkelijke initiatieven. Op 11 juni 2002 drukte toenmalig minister van Arbeid Laurette Onkelinx ( PS) de wet ter bescherming van personeelsleden tegen geweld, pesten en ongewenst seksueel gedrag op het werk door. Met de wet-Onkelinx als juridisch baken schreven Maureen Luyens en An Thys Grenzen op het werk – Een praktische gids rond ongewenst gedrag. De auteurs pakken vooral uit met leerzame voorbeelden en tips om pesten te voorkomen of te doen ophouden.

Niet alleen schuchtere collega’s. Psychologe-seksuologe Luyens en sociologe-seksuologe Thys werken voor de Antwerpse vzw Limits, een erkend opleidingscentrum en onafhankelijk adviesbureau over pesten, geweld en ongewenst seksueel gedrag op het werk. Er wordt opvang en begeleiding gegeven, maar evengoed worden er vertrouwenspersonen en preventieadviseurs opgeleid. Zo’n adviseur (intern of extern) in de bedrijven is verplicht sinds de wet-Onkelinx.

De slachtoffers lijken al bij voorbaat gekend: schuchtere en onzekere personen. “In zekere zin is dat ook zo. Toch kan iedereen op het werk slachtoffer worden van ongewenst gedrag,” zo sturen de auteurs bij. Het gevaar is zelfs niet denkbeeldig dat de werkgever baat heeft bij pesterijen tegen bepaalde personeelsleden: “Wanneer werknemers boven de 40 of 45 jaar niet meer passen binnen de vernieuwing van de organisatie, zal er getracht worden ze eruit te werken.”

Maar ook homoseksualiteit of de godsdienstbeleving vormen niet zelden de aanleiding tot pesterijen. Alleenstaande gevallen zijn het niet, denk maar aan de psychosociale barometer (zie Trends, 22 januari 2004), waarin nagenoeg één op de vier bedrijven in België racisme (wegens huidskleur of religie) en meer dan één op de vijf bedrijven een manifeste discriminatie (geslacht, leeftijd, handicap) lieten optekenen. Verbaal geweld werd zelfs in 65 % van de bedrijven genoemd, in 10 % is er sprake van fysiek geweld of agressie en in 7 % van ongewenst seksueel gedrag. Een Europese studie naar de arbeidsomstandigheden, uitgevoerd in de lente van 2000, bracht aan het licht dat 9 % van de werkende bevolking jaarlijks het slachtoffer is van pesten. Volgens hetzelfde onderzoek ligt dat aantal in België boven het gemiddelde: 11 % van de werknemers, een onrustwekkend hoog cijfer, dat inmiddels bevestigd werd door een onderzoek van de Leuvense universiteit.

Correct aanpakken. Geen zaak voor de werkgever? Vergeet niet dat pestgedrag vaak verantwoordelijk is voor ziekteverzuim. Een slechte werksfeer zorgt sowieso voor meer fouten, minder klantvriendelijkheid en een lagere productiviteit. Voor werkgevers die nog niet overtuigd zijn: het gaat niet alleen om menselijk leed, ook om de rentabiliteit van het bedrijf, om de bottom-line.

Of dat besef al doorgedrongen is? Voorlopig stuit de wet-Onkelinx vooral op harde kritiek. Werkgevers klagen niet alleen over nog meer administratieve rompslomp en de onkosten voor preventieadviseurs, maar vooral over de bescherming tegen ontslag voor een personeelslid dat een klacht heeft ingediend. Ze vrezen misbruik (zie ook Trends, 29 januari 2004, blz. 18). Over dat juridische luik vinden we een handige, beknopte en toegankelijke leidraad in Als plagen een pest wordt – Mobbing op het werk van consultant Johan Machielsen en de Antwerpse advocate Inger Verhelst. Het boek van Luyens en Thys graaft dieper, zoekt de context en geeft veel nuttige behandelings- en preventietips, terwijl het boek van Machielsen en Verhelst een toeverlaat is om het ongewenst gedrag ook juridisch en organisatorisch correct aan te pakken.

Luc De Decker

Geen zaak voor de werkgever? Pesten veroorzaakt ziekteverzuim. Een slechte werksfeer zorgt sowieso voor meer fouten, minder klantvriendelijkheid en een lagere productiviteit.