Management en ethiek zijn niet elkaars beste vrienden

De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School.

Reacties: marc.buelens@trends.be

Waar geld in grote of kleine hoeveelheden circuleert, wordt er gesjoemeld, vervalst en gecorrumpeerd. En zodra de winstmarges ZEER groot worden, duikt de georganiseerde misdaad op. De notie georganiseerde misdaad wijst erop dat er ook zoiets bestaat als niet-georganiseerde misdaad, het soort misdaad waarvan u (ja ja, ook u) en ik (ik natuurlijk niet) de dader kunnen zijn nog vóór we het beseffen.

Het begint altijd met focus op gewin. En dat is niet moeilijk om te begrijpen. Kijk naar de gekte die ontstaat als er een grote pot bij de Lotto te winnen is. Zelfs de accountants van Anderson zijn bezweken onder het vooruitzicht van riante bonussen. Aan journalisten leg ik het wel eens als volgt uit:

Mijnheer/mevrouw de journalist(e), als u nu in uw artikel schrijft: Buelens is de beste, krijgt u van mij één miljoen euro, legaal en netto. U gaat zeggen: professor Buelens, ik ben een man/vrouw van principes, ik heb een duidelijke ethiek, ik ben onomkoopbaar. Dan zal ik antwoorden: vergeet niet, mijn bod blijft gelden tot het interview is gepubliceerd. We bevinden ons nu in Gent. U woont in Antwerpen. Waaraan gaat u denken tussen Gent en Antwerpen? Niet aan objectieve journalistiek, maar aan geld. En dan komt u thuis. Schatje, hoe was je dag? Vreemd, die Buelens, heeft mij één miljoen euro geboden als ik schrijf dat hij de beste is. Schrijf dat dan! Je laat gewoon weg waarin hij de beste is. Hij zal wel ergens goed in zijn. Dat is niet eens een leugen, je vergeet gewoon iets te vermelden. Dat doe je toch dagelijks: sommige details gewoon niet vermelden. En nu je er eens wat mee kunt verdienen, krijg je plots last van je geweten! En bovendien: als je echt problemen ziet met objectieve journalistiek, aanvaard dan gewoon dat miljoen, stort 300.000 euro in het fonds voor objectieve journalistiek, desnoods nog eens 300.000 euro aan Amnesty International en we houden de rest. Je bent nu al jaren uitgebuit door dat snertblad van jou. En bovendien, je zult op die manier meer hebben bereikt voor objectieve journalistiek dan door hooghartig neen te zeggen tegen die clown van een Buelens, die blijkbaar toch geld te veel heeft.

Het is voor ons verhaal niet belangrijk of die journalist nu al dan niet schrijft wat ik gevraagd heb, maar wel dat hij gedurende een vrij lange periode gefocust raakt op geld, en niet op de waarheid. Dit is het probleem met superbonussen, reuzengrote stockopties en zelfs megasalarissen. Uiteindelijk ben je dan niet meer bezig met het leiden van je bedrijf, maar met het beheer van je portefeuille.

Managers zijn ook maar mensen. Als ze moeten kiezen – een maand voor ze kunnen cashen – tussen een beslissing die goed is voor het bedrijf maar hun stockopties definitief onder water duwt, of de mogelijkheid om even met 100 miljoen dollar op vervroegd pensioen te gaan, dan kiest een niet verwaarloosbaar aantal managers voor het tweede. Het bedrijf verliest dan tweemaal: een slechte beslissing, en voor 100 miljoen dollar opgelicht.

We worden nooit opgelicht door vieze mannen die niets onder hun regenjas dragen, maar altijd door mensen die keurig gekleed zijn, of heel sterk op ons lijken. We worden opgelicht door bekenden, vrienden of familie. Dit soort witteboordencriminaliteit wordt niet gepleegd door aan lager wal geraakte marginalen zonder karakter, zonder charisma, zonder ethiek. Neen, het is omgekeerd: deze mensen hebben een krachtige uitstraling, een scherp oordeelsvermogen, en kunnen ‘s morgens voor de spiegel gaan staan en (aanvankelijk tenminste) zonder verpinken tegen hun spiegelbeeld zeggen: ‘Ja ja Brutus, je bent een achtenswaardig man’. Eén van de laatsten die door hebben dat er iets niet klopt, is de achtenswaardige Brutus zelf. In de literatuur omschrijven ze dat als de egocentrische vertekening, de self-serving bias: we kunnen niet objectief oordelen als de inzet hoog is voor onszelf. Dan worden we meester in uitleg die toevallig in ons kraam past.

Het kleuterverhaaltje who moved my cheese is zeer populair bij managers, en vooral bij topmanagers. Iedereen kent het verhaal: superactieve muizen gaan met alle kaas lopen omdat de slimme mannetjes blijven klagen, niet uit hun hoek komen, niet veranderen. Ik heb echter ontdekt dat er in het boek een geheime code zit. Als je elke vierde letter van de Engelse tekst combineert met de achtste letter van de Spaanse tekst en het twaalfde woord van de Nederlandse tekst, dan kan je het volgende lezen: Waarom werden de domme hyperkinetische muizen niet opgegeten door de katten, nochtans ingehuurd door de slimme mannetjes? Elke dag opnieuw werd de kat op het spek gebonden. Ze mocht daar echter niet van eten. Elke dag werd de kat bij de melk geplaatst. Maar ze mocht er niet van drinken. Eerst moest de kat vele muizen vangen, die muizen in leven laten en die muizen zouden de mannetjes naar de kaas brengen. Dan zouden de mannetjes het spek en de melk geven aan de kat. Om redenen die de mannetjes echt niet begrepen, aten de katten het spek op, dronken hun buikje vol aan melk en hadden heel weinig zin om nog muizen te vangen, een bezigheid die ze overigens hoe langer hoe dwazer vonden. Spek en melk smaken nog beter dan muizen, en zeker dan kaas.

Marc Buelens