Macht schakelt de vrije wil uit

Pausen zeggen soms boeiende dingen. Zoals: bij pedofilie wordt de vrije wil uitgeschakeld. Zo’n paus zegt dat niet lichtzinnig. Hij is zich bewust van de impact van zijn woorden. Hij improviseert niet, kletst niet uit zijn nek. Ik herinner mij studies van hersenscans van vrouwen tijdens een orgasme. Ook daar bleken die delen van de hersenen die wij meestal associëren met ‘nadenken’, ‘bewust beslissen’ of ‘vrije wil’, tijdelijk uitgeschakeld. Gelukkig maar, want stevig nadenken of piekeren op die momenten is niet bepaald aangewezen.

Paus Benedictus XVI verrast mij dus aangenaam. Hij laat zich in zijn geloof bijstaan door de nieuwste wetenschappelijke inzichten verworven via hersenonderzoek. Hij weet dat op het moment van de grootste verleiding (bij het kopen, bij het vrijen, bij de machtsuitoefening) er zoveel dopamine vrijkomt dat er de facto geen sprake meer kan zijn van vrije wil. Rik Torfs vond dit een manoeuvre van de Kerk om zich van alle schuld vrij te pleiten. Maar de charismatische woordvoerder van de Belgische bisschoppen, Jurgen Metdepenningen, had een veel scherper inzicht: dit plaatst de Kerk juist des te meer voor haar verantwoordelijkheid.

Veronderstel dat ik weet dat als ik melkchocolade blijf eten, ik binnen het jaar zal sterven. Maar in de nabijheid van een reep ben ik mijn vrije wil kwijt. In de supermarkt is mijn wil sterk genoeg om die repen niet te kopen. Het is pas ‘s avonds, als de weemoed in de harten neerstrijkt, dat mijn wil het begeeft en ik mij naar de kast begeef, een speurtocht naar het verbodene startend. Maar ik ken mijn zwakten en ik heb dus structurele maatregelen genomen, ik heb geen melkchocolade gekocht. Maar een mede-inwoner (laten we hem Julien noemen) heeft in mijn kast doelbewust melkchocolade neergelegd. Ik eet die uiteraard op. Zes maanden later sterf ik en mijn diepbedroefde echtgenote beschuldigt Julien van moord. Terecht, zou ik denken.

Als pedofilie echt de vrije wil uitschakelt, dan is de ware schuldige de verantwoordelijke voor de structuren die mensen zonder vrije wil in de buurt van het begeerde object plaatst. De kat is niet schuldig als ze het spek opeet, maar wel de boer die ofwel de kat moest buitenhouden, ofwel het spek beter moest afschermen. De kat doet gewoon wat ze niet laten kan. Niet de brave pastoor, broeder of bisschop is dus volgens de paus verantwoordelijk, maar de organisatie, de structuren, de Kerk. Let op, ik vind dat die pedofielen eerst en vooral maatregelen moeten treffen (‘s morgens bij het ochtendgebed) om overdag niet de melkchocolade, het spek of het knaapje met de blonde lokken tegen het lijfje te lopen, maar ik denk toch dat de paus op deze manier een ultieme schuldbekentenis aflegt.

Maar misschien is zelfs de paus zijn vrije wil kwijtgeraakt. Want u gelooft toch niet dat de paus voor zijn uitspraak alle recente wetenschappelijke studies over hersenscans heeft laten samenvatten? Neen, de man heeft zijn grote gelijk ‘zelf’ gevonden. Net zoals hij de medische wetenschap niet raadpleegt over het juiste moment waarop het menselijke leven begint, of de geschiedenis niet raadpleegt om wat bijbelse uitspraken bij te sturen, heeft hij hier genoeg aan zichzelf. Hij zal dus niet weten dat professor Dacher Kelner heeft vastgesteld dat vele machtigen handelen zoals patiënten met een beschadigde orbitofrontale cortex (lees maar: ‘zonder vrije wil’). Machtigen zijn vaak impulsief en ongevoelig. Als je merkt met welke onvoorstelbare verregaande onverschilligheid de Kerk de slachtoffers van pedofilie benadert, dan zou je geneigd zijn Kelner gelijk te geven. Pausen, kardinalen en bisschoppen zijn zo machtig dat hun vrije wil is uitgeschakeld. Ze denken niet meer helder, ze berokkenen hun slachtoffers een tweede en een derde keer onnoemelijk veel leed, ze gedragen zich alsof ze volkomen gevoelloos zijn. Macht maakt corrupt. Absolute macht maakt absoluut corrupt (Lord Acton). En als je over een directe lijn met God beschikt, dan ben je net zoals Bush, Blair,Khomeini of de paus aan niemand anders verantwoording schuldig. Je macht is absoluut.

Weet u aan wie lord Acton zijn profetische woorden schreef? Aan Mandell Creighton, een bisschop.

Marc Buelens Partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School

Als pedofilie echt de vrije wil uitschakelt, dan is de ware schuldige de verantwoordelijke voor de structuren die mensen zonder vrije wil in de buurt van het begeerde object plaatst.