Maatwerk begint bij onszelf

Flink wat ondernemerschap, hard werken, gezond verstand, professionele zorgverstrekking, goed onderwijs, degelijke infrastructuur, havens als poorten tot Europa,… Dat alles maakte van onze regio een van de meest welvarende ter wereld. Talloze kmo’s, familiebedrijven en vestigingen van multinationals creëerden hier toegevoegde waarde en werkgelegenheid. Met dank ook aan de winterslaap in de communistische helft van de planeet.

Maar niets duurt eeuwig. China en Rusland ontwaakten. De wereld werd één markt, de concurrentie scherper en de prijzen relatief lager. Net op het ogenblik dat onze toegenomen welvaart meer en meer vertaald werd in hogere kosten en in bijkomende sociale voorzieningen voor iedereen.

In enkele decennia ging het van hard werken en wroeten naar minder werken en meer vrije tijd. Natuurlijk mogen we geen appelen met peren vergelijken. De werkdruk is vandaag wellicht veel groter en de samenleving is veranderd.

Toch zijn we er niet langer gerust in. Zelfs zonder de zoveelste analyse over vergrijzing of andere europlagen zegt onze intuïtie ons dat ons model mank loopt. We gaan erop achteruit. De tering moet naar de nering gezet worden. Het is nu eenmaal de loop van de geschiedenis dat wij vandaag verarmen.

Weer worden zogenaamde oplossingen geserveerd als eenheidsworst, smakeloos en weinig efficiënt. Veelal in de vorm van belastingverhogingen die onrechtvaardig aanvoelen en geen voedingsbodem zijn voor engagement en ondernemen.

Nochtans zijn er nog altijd voldoende middelen om aan de reële noden en behoeften te voldoen, op voorwaarde dat we differentiëren, ruimte laten voor flexibiliteit en paal en perk durven te stellen aan oneigenlijk gebruik en zelfs misbruik van systemen. Maar hebben we de kracht en de wil om het kaf van het koren te scheiden? Een paar voorbeelden tonen aan dat dit zeker nog niet het geval is.

De chemie is een mooie sector met zeer goede lonen. Onder het mom van de gestegen productiviteit worden jaar na jaar loonsverhogingen afgedwongen, dikwijls zelfs bovenop de centrale cao’s. Helaas moet die productiviteit soms toch wel met een korreltje zout genomen worden. Een installatie voor 100.000 ton wasproduct bijvoorbeeld vereist niet veel meer personeel dan eentje van 50.000 ton. Maar ze zorgt er wel voor dat de productiviteit in ton per medewerker dubbel zo groot wordt. Omdat een moderne installatie groter en meer geautomatiseerd is en bijvoorbeeld in Antwerpen staat, werd de medewerkers jarenlang diets gemaakt dat ze supermensen zijn en dat die opslag er dus ook echt moest komen, ook al kost die netto het drievoudige aan de onderneming. De ons zo lieve sociale vrede maakt de deal. Op die manier zijn we de duurste ter wereld geworden en prijzen we ons uit de markt.

Een ander voorbeeld is in elk groter bedrijf wel bekend. Wie zich wegens minder goede prestaties wat geviseerd voelt, zet zich op de kieslijst voor de sociale verkiezingen en wordt zo beschermd tegen ontslag. Hiermee doen we geen afbreuk aan de velen die uit overtuiging in de vakbonden actief zijn. Maar zolang sociale organisaties dat gedogen, moeten ze niet verwonderd zijn dat net daardoor de kwaliteit van hun actie afneemt, hun draagvlak en geloofwaardigheid kleiner wordt en zich meer en meer beperkt tot bedrijven en diensten die overheidsgerelateerd zijn.

Maar ook bedrijfsleiders kunnen beter. Door geen negatieve druk uit te oefenen op medewerkers die zich sociaal wensen te engageren. Door alvorens in te zetten op vervroegd pensioen ook de oorzaken te analyseren waarom medewerkers weg willen en waar mogelijk oplossingen op maat aan te bieden. Dikwijls is brugpensioen ook een manier om de bedrijfskosten te drukken op het conto van de belastingbetaler. Met enige zin voor social responsability kan men een ancien ook voorbereiden op een andere functie met minder stress en een aangepast – lager – loon.

Er is nog zoveel marge op ons doen en laten dat we enige reductie van onze welvaart best kunnen ondervangen. Daarbij zijn niet altijd de ‘anderen’ aan zet. Maatwerk kan op vele domeinen en begint bij en door onszelf. Ethiek begint bij elk individu, in bedrijven, bij vakbonden en bij werkgevers. Werk aan de winkel. Tijd om weer een paar tandjes bij te steken.

De auteur is expert in bestuur van vennootschappen en gasthoog-leraar aan de KU Leuven.

JOHN DEJAEGER

Ethiek begint bij elk individu, in bedrijven, bij vakbonden en bij werkgevers.