Liever in een hutje op de hei

Tientallen seminaries mochten we al volgen, maar het Creatief Forum was wel één van de meest intense, relevante én bruikbare waar we ooit bij betrokken werden. En opnieuw begrijpen we de vormingspolitiek niet van vele managers. Ze geven blijkbaar liever duizenden euro uit aan bizarre trainingen rond creativiteit dan een bescheiden som aan een topervaring waar je uit de eerste hand echte creativiteit ervaart en die je dan _ begeleid door experts _ nog kan nabespreken ook. Liever zoeken ze in een hutje op de heide eindeloos hoe je een appel zonder steel kunt kweken of drie mannen in een boot aan de overkant van de rivier krijgt.

Creativiteit omvat steeds een dissociatiemoment. Dingen worden losgekoppeld. Procedures, regels, supervisie, zelfs bedrijfscultuur zijn koppelingselementen. Bij creativiteit start je steeds met het loskoppelen. Dat maakte Übung zo indrukwekkend. De volwassen filmacteurs waren losgekoppeld van hun stem. De kinderen waren losgekoppeld van hun kind zijn. Deze simpele loskoppeling creëerde in een mum van tijd een emotionele ontlading, een ketting van creatieve bezinning in de zaal. Er werd veel gelachen, met zaken die in wezen diep-tragisch zijn. Mensen reageren immers met lachen, met een aha-ervaring wanneer ze het creatieve naderen.

Creativiteit kan je niet managen. Je kan het alleen maar faciliteren. Je kan toestaan dat er losgekoppeld wordt, al was het maar door te vergaderen op andere plaatsen, op andere momenten, met andere spelers. Hoe kan een directiecomité dat elke dinsdag van 10.00 tot 12.00 stipt vergadert, creatief zijn? Waar ligt het loskoppelingselement?

Creativiteit leeft van de spanningsverhouding tussen discipline, beheersing, opbouw enerzijds en chaos, doorbraak, vernietiging anderzijds. Steeds weer hoor en lees je hoe regisseurs, acteurs, musici, dansers maandenlang hebben geoefend, in een eindeloze discipline. Er is zelden nog ruimte voor improvisatie. Vrijwel altijd is er een grote eenheid in stijl. Aan koppelingsmomenten geen gebrek. Toch gaat de persoonlijkheid van de uitvoerende kunstenaar nooit verloren. De grote vernieuwende koks hebben eerst eindeloos klassieke gerechten bereid, basissauzen leren maken. De grote vernieuwers in de schilderkunst hebben in hun eerste periodes klassiek geschilderd. Creativiteit leeft niet van grenzeloze destructie, maar van de spanningsverhouding tussen enerzijds ijzeren discipline, ingeslepen routines, moeizaam verworven meesterschap en anderzijds doorbraken, afbraken en bij sommige vormen van kunst zelfs braken op de wereld, de ondraaglijke walg voor de bestaande hypocrisie, verenging, onderdrukking.

Kunstenaars schikken zich niet naar de bestaande koppelingen. Ze laten zich niet in het systeem passen. Ze maken de loskoppelingen, de dissonanties intenser. Ze doorbreken grenzen, per definitie vaak grenzen van het fatsoen. Ze zorgen voor divergenties, schokken, verontrusting. Bij de realisatie merk je echter dat zonder script, zonder vast patroon de kunst haar zeggingskracht verliest.

Creativiteit volgt een script, dat herkenbaar moet blijven en dat tegelijkertijd een uitlaatklep is voor het perfectionisme _ dat vreemde zusje van nagenoeg alle kunstenaars. Dat script wordt doorbroken door een stoorzender. Dan ontstaat er verontrusting, een interne urgentie waardoor een creatieproces op gang komt. Bij crisissen, bij een externe urgentie, verloopt dit proces versneld.

Bij kunstenaars is die urgentiedrang blijkbaar steeds min of meer latent aanwezig. Als die urgentiedrang te groot wordt, moeten ze creëren. Als ze echter het vak niet beheersen, zet die urgentiedrang zich louter om in niet-communicatieve destructieve uitingen. Er volgt na de loskoppeling geen vernieuwende koppeling. Creativiteit is dan losgeslagen en heeft dan ten hoogste nog een vage signaalfunctie.

Bedrijven slagen er zelden in om die urgentiedrang te activeren in perioden dat er geen crisis heerst. De reden ligt voor de hand: managen is koppelen, beheersen. Inspanningen in de andere richting zijn bijna a priori verdacht. Hoeveel besteden bedrijven aan controle? En hoeveel aan vrijheid?

Hoe luider bedrijven roepen dat ze creativiteit, innovatie, doorbraakmanagement willen, hoe meer ze het omgekeerde bewijzen. En we begrijpen de managers. Creatievelingen leiden, is zoals het hoeden van katten. Alleen schapen laten zich hoeden. En zij maken het de herder zelden lastig.

Marc Buelens

De auteur is hoofddocent aan de Universiteit Gent en partner van de Vlerick Leuven Gent Management School.

Creativiteit kan je niet managen. Je kan het alleen maar faciliteren.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content