‘Let op voor cherry picking’

Marc De Vos, directeur van de denktank Itinera, ergert zich aan het inefficiënte Belgische sociaal overleg. Maar hij pleit er niet voor de zo geroemde Noord-Europese welvaartsstaten klakkeloos te kopiëren.

Het Belgische sociaal overleg strompelt voort. Vakbonden, werkgevers en regering hebben een akkoord over hogere uitkeringen en koopkrachtverhogingen voor de laagste inkomens. Kostprijs: 400 miljoen euro. Nu moeten ze zich buigen over het eenheidsstatuut arbeiders-bedienden, maar een oplossing blijkt nog veraf. Het sociaal overleg blijft in een gespannen en conflictuele sfeer verlopen. Veel werkgevers kijken met enige jaloezie naar landen als Duitsland, Denemarken en vooral Zweden, waar het sociaal overleg veel rustiger en veel efficiënter verloopt. Er zijn weinig sociale conflicten en, vooral, de arbeidsmarkten zijn hervormd, met een grotere flexibiliteit en hoge werkgelegenheidsgraad als gevolg.

Volgens hoogleraar arbeidsrecht en Itinera-directeur Marc De Vos is het grote verschil tussen België en andere landen dat hier geen eenduidige diagnose van de economische problemen wordt gemaakt. “Een gemeenschappelijk uitgangspunt is hier ver te zoeken”, stelt De Vos vast. “Er wordt weleens vergeten dat Scandinavië begin jaren negentig een wake-upcall heeft gekregen door een financiële crisis. Ook Duitsland was op de sukkel, toen daar tien jaar geleden Agenda 2010 op de sporen werd gezet om de economie te hervormen via loonmatiging en flexibilisering. Toenmalig bondskanselier Gerhard Schröder wordt daar de architect van genoemd, maar alles gebeurde wel in overleg met de sociale partners. In België zitten ze nog altijd niet op dezelfde golflengte.”

Zal dat veranderen als ook België ook een wake-upcall krijgt?

MARC DE VOS. “Ik weet niet wat er nog zou moeten gebeuren om iedereen wakker te schudden. Kijk naar Caterpillar, Ford Genk of Opel Antwerpen. De verantwoordelijkheid voor de recente herstructureringen wordt doorgeschoven naar de financiële sector, die als oorzaak van de crisis wordt gezien. Terwijl het probleem dieper zit. De industriële neergang is al een kwarteeuw bezig.”

De sociale partners hebben dus volgens u al tijd genoeg gehad om het tij te keren?

DE VOS. “Het interprofessioneel overleg werkt niet. Vakbonden en werkgevers zijn beheerders, geen hervormers. Het overleg is als een slechte film die almaar herhaald wordt. Vakbonden en werkgevers hebben zelden meer gedaan dan de koek verdelen wanneer die groter werd. De sociale partners lijden al enige tijd aan het stockholmsyndroom. Ze gijzelen elkaar en voelen zich er nog goed bij ook. Er is geen visie. Ook niet als de regering tussenbeide komt in tripartite-overleg. Het mangelt aan wetgeving die de bakens verzet. Het recente sociaal overleg toont dat aan. Er is enkel een van hogerhand gefinancierd akkoord over enerzijds een verhoging van de uitkeringen en anderzijds een verlaging van enkele lasten voor bedrijven. In de huidige situatie is de regering een soort van drugsdealer die de sociale partners verslaafd maakt aan doping op kosten van de belastingbetaler.”

Begrijpt u dat sommige werkgevers dromen van een sociaal overleg zoals in de Scandinavische landen?

DE VOS. “Ik wil toch een waarschuwing geven: staar je niet blind op het succesvolle sociaal overleg in de Scandinavische landen. Uiteraard ligt de werkgelegenheidsgraad er hoog en wordt er amper gestaakt. Maar ik ben er geen voorstander van zomaar het een of andere model over te nemen. Als je er dieper op ingaat, merk je dat er te veel aan cherry picking gedaan wordt. De flexicurity in landen als Denemarken oogt aantrekkelijk voor ons. Vakbonden kijken naar de riante uitkeringen. Maar willen we ook de belastingdruk overnemen? Die is daar vaak nog hoger dan bij ons. Er werd natuurlijk wel een aantal heilige huisjes aangepakt. Dat hebben we hier ook nodig. Iedereen moet zijn taboes opgeven. Voor vakbonden betekent dat oog hebben voor de loonkosten. Werkgevers moeten het regime van de fiscale cadeaus ter discussie durven te stellen.”

Volgens sommige waarnemers is ons probleem het bestaan van aparte vakbonden. Dat zou tot een opbod leiden. In Scandinavische landen is dat anders. In Zweden bijvoorbeeld verenigt één vakbondsconfederatie vijftien syndicaten.

DE VOS. “Niet alleen vakbonden zijn aan een hervorming toe. Werkgevers werken nog te vaak via het voorbijgestreefde systeem van duidelijk onderscheiden sectoren. De grenzen daartussen zijn aan het vervagen. Ik zou zeggen: verander daar iets aan. Geef zelf het voorbeeld. Lead by example.”