Kunst als verzet

Het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten brengt aan de hand van de verzameling van Marvin en Janet Fishman een fascinerende kroniek van de Weimarrepubliek.

Eén van de grote raadsels rond de kunstverzamelaars Marvin en Janet Fischman blijft de vraag waarom die goedmoedige Amerikanen uit Milwaukee, Wisconsin, op een dag besloten om hun oude kunstverzameling van de hand te doen, en een nieuwe collectie aan te leggen, rond één enkel thema : de toch wel bijzonder groteske, cynische, perverse, bijtende, en wanhopige kunst die in het Duitsland van tussen de twee wereldoorlogen gemaakt werd.

De carrière van veel van de 74 kunstenaars, waarvan nu in het kader van een Europese tournee om en bij de 200 werken in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten te zien zijn, werd door het opkomende nazisme vroegtijdig geknakt. Tot op de dag van vandaag bleven hun namen daarom in de geschiedenisboeken vaak alleen in de voetnoten figureren. En stonden ook in de veilinghuizen hun prijzen laag gekwoteerd.

Tussen twee wereldbranden in lag dat wankele experiment in de democratie, de Weimarrepubliek, die in de geschiedenisboekjes alras een synoniem zou worden voor een zwak beleid. Duitsland was een land op drift, en dat liet zich duidelijk ook aan de kunst merken. Hedonisme vierde er hoogtij. Bars en bordelen vormden een favoriet thema. Berlijn had zich op enkele generaties tijd van een middelgrote stad tot Europa’s grootste metropool ontwikkeld, maar de toegestroomde boeren wisten amper hoe ze in die hel van staal en steen moesten overleven. De onvrede over dat onzekere bestaan zou een voedingsbron voor het nazisme worden, en dirigeerde ook de hand van de kunstenaars in de verzameling Fishman, en hun dronken, apocalyptische schilderijen en tekeningen. De meesten onder hen genoten dan ook de eer hun werken als “Entartete Kunst” gebrandmerkt te zien.

Anders dan bij een openbare verzameling, konden de Fishmans bij hun aankopen vooral hun persoonlijke voorkeuren laten gelden. Van een toch vrij onbekende Ludwig Meiner bijvoorbeeld, bezitten ze de grootste verzameling ter wereld, terwijl van andere, veel bekendere namen, slechts één werk in de verzameling zit. De tentoonstelling in het Paleis voor Schone Kunsten begint met het nog onschuldige werk dat de kunstenaarsgroep Die Brücke, en andere expressionisten, vlak voor de eerste wereldoorlog maakten, vanuit de droom van een onbezoedeld paradijs. Maar het slotakkoord toont de hel : “Selbstbildnis im Lager” van Felix Nussbaum. Na tien jaar ballingschap werd hij in 1944 in Brussel gevangen genomen en met het laatste transport naar Auschwitz gedeporteerd. Hij heeft het kamp niet overleefd.

Max Borka

Kunst als verzet. Duitse schilders in het interbellum. Tot 8 september in het Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, Brussel. In het Paleis kan u ook de installatie “Op het Dak” van Ilya Kabakov bekijken, die een nagalm laat horen van het fascisme dat decennia lang de Sovjetunie regeerde. Inlichtingen : tel.(02)507.84.69.

Vrouw voor de spiegel (Georg Kinzer, 1923) Kunst uit de Weimarrepubliek, in het PSK.