Kritische blik op China

China bereidt zich voor op de Olympische Spelen en op de criticasters. Want het worden de politiek neteligste Spelen sinds Moskou 1980.

In de aanloop naar de Olympische Spelen legt Beijing de laatste hand aan een kolossale facelift: de grootste luchthaventerminal ter wereld, wolkenkrabbers, metrolijnen en luxueuze stadions. De wereld zal gegarandeerd onder de indruk zijn. Maar het leiderschap is zenuwachtig. De Spelen zullen ook als een magneet de critici aantrekken. En die zijn legio, in een tijd dat er in heel de wereld steeds meer bezorgdheid heerst over Chinese zaken, van de veiligheid van de producten tot het beleid van het land ten opzichte van Afrika.

‘Een nieuw Beijing, nieuwe Olympische Spelen’ is een van China’s slogans voor de spelen. De vertaling van die slogan uit het Chinees werd aangepast voor buitenlandse oren en verwijst naar ‘grootse Olympische Spelen’, niet naar nieuwe, vooral om diegenen die vrezen dat er een einde zou komen aan wat zij op schilderachtig wijze beschouwen als een eeuwenoude traditie van internationale camaraderie, niet te verontrusten.

Er is echter geen reden tot paniek. Wat China met ‘nieuw’ bedoelt, zijn Olympische Spelen die opgetrokken worden naar nieuwe pieken van glitter en glans. Zelfs Steven Spielberg werd uit Hollywood gehaald om de openings- en slotceremonie te helpen regisseren. Beijing is er terecht gerust op dat de speciaal aangelegde olympische infrastructuur, inbegrepen een stadion van 430 miljoen dollar dat lijkt op een stalen vogelnest, op tijd klaar raakt.

Voorspelbare kritiek

Psychologisch is China echter minder goed voorbereid. Hollywood heeft al getoond dat het een wispelturige partner kan zijn en een deel van de acteurselite haalde in 2007 al uit naar Spielbergs betrokkenheid. Zij beschuldigden China ervan met zijn grote petroleuminvesteringen in Soedan het door de regering georkestreerde bloedbad in Darfoer te steunen. Dat raakte China en het begon de VN-tussenkomsten in de Darfoercrisis te steunen.

Het zal de westerse critici van China echter niet bevredigen. Voorafgaand aan de Spelen, die op 8 augustus van start gaan, zullen ze hun aanvallen opvoeren, onder meer op China’s staat van dienst inzake mensenrechten tot de status van Tibet en Taiwan. Het zullen de politiek neteligste Spelen worden sinds Moskou de Spelen organiseerde in 1980, niet lang na de Sovjetinvasie in Afghanistan. Buitenlandse activisten en overzeese Chinezen die hun gram willen halen, zullen samenstromen in Beijing in een poging om een openbaar protest op gang te brengen. Als dat verkeerd wordt aangepakt door de politie (die de opdracht heeft gekregen om demonstraties zo beleefd mogelijk een halt toe te roepen), zouden dergelijke incidenten de gastheren, de multinationals die de spelen sponsoren en de buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders aanzienlijk in verlegenheid kunnen brengen.

Patriottische hartstocht en de bruisende economie zullen ervoor zorgen dat het potje van de onrust onder de binnenlandse malcontenten gedekt blijft. Maar de Chinese ordediensten zullen waakzaam zijn. Een onverwachte opstoot van de inflatie van de voedingsprijzen in 2007 zal waarschijnlijk een verlengstuk krijgen in 2008 en dat zal de armen in de steden ophitsen. Een aantal politieke dissidenten uit Beijing zullen gebruikmaken van het feit dat de schijnwerpers op China gericht zullen zijn om hun eigen grieven in de verf te zetten.

Al even verontrustend voor China is de politieke onzekerheid in twee landen die van vitale betekenis zijn voor zijn veiligheidsbelangen: de Verenigde Staten en Taiwan. De verkiezingen in Taiwan in het begin van 2008 zullen daar het debat over de relaties van het eiland met het vasteland aanwakkeren. In de Verenigde Staten zullen de presidentskandidaten de schijn van een harde houding ten opzichte van China (en vooral dan tegen het massale handelsoverschot met Amerika) hoog houden om de kiezers aan te spreken.

De Olympische Spelen zullen de aandacht van de wereld vestigen op China’s povere staat van dienst op het gebied van milieubescherming en zijn torenhoge bijdrage tot de opwarming van de aarde. Eerste minister Wen Jiabao begint in maart aan zijn vijfde ambtstermijn en het staat vast dat hij in zijn jaarlijkse toespraak tot het parlement, in diezelfde maand, sterk de nadruk zal leggen op milieukwesties. Beijing gaat draconische, zij het tijdelijke beperkingen invoeren voor het autoverkeer en de industrie in een poging om de smog in de stad op tijd voor de Spelen te verminderen.

De andere milieucrisis van Beijing – het nijpend tekort aan water – zal in 2008 enigermate gelenigd worden als de stad water begint binnen te krijgen uit reservoirs van de naburige provincie Hebei. De pijpleiding van 300 km zal uiteindelijk deel uitmaken van een kanaal dat water zal aanvoeren uit het bekken van de Yangzi, honderden kilometer meer naar het zuiden. De milieuactivisten zijn niet blij. Ze vrezen dat de plannen schade zullen toebrengen aan het ecologische evenwicht van de Yangzi en dat het water ondrinkbaar zal zijn. Maar de Chinese leiders houden nu eenmaal van grandioos vertoon van technische en technologische hoogstandjes. Na de lancering van de maansonde in 2007 zullen bijvoorbeeld Chinese taikonauten voor het eerst een ruimtewandeling maken.

Breinspelletjes

China zal weinig toegevingen doen aan zijn critici in het buitenland. President Hu Jintao heeft dan wel het charter van de communistische partij herschreven om zijn oproep voor een rechtvaardiger maatschappij te weerspiegelen, maar hij zal weinig enthousiasme aan de dag leggen voor politieke hervormingen. De snelle sociale veranderingen die de omarming van de markteconomie met zich brengt, zal de greep van de communistische partij blijven aantasten. De partij zal instinctief de controle op de mediavrijheid verscherpen in de aanloop naar de Spelen, maar de verspreiding van geavanceerde informatietechnologie zal het alsmaar moeilijker maken om de vloed van ongecensureerde informatie te stremmen.

Als de Olympische Spelen een succes worden, dan zal de partij weer wat meer kunnen paraderen, maar van dat succes zal ook afhangen of ze haar instinct om uit te halen naar haar criticasters zal kunnen onderdrukken. De Spelen zullen de democratie niet binnenleiden in China, maar ze zullen wel ertoe bijdragen dat zowel het leiderschap als de bevolking gewend gemaakt worden aan de bekommernissen in de wereld over de wijze waarop het land zich aan het ontwikkelen is.

DE AUTEUR IS BUREAUCHEF IN BEIJING VAN THE ECONOMIST

Door James Miles