Het is een sprookje dat onze markteconomie een onmisbare voorwaarde is voor welvaart en de rechtsstaat. Dat is de stelling van de Nederlandse economische historicus Bas Van Bavel in De onzichtbare hand. Hij toetst de beweringen van economen aan de historische werkelijkheid en komt tot opvallende inzichten.
Ten eerste is het fout te denken dat de vrijemarkteconomie opkwam in de 19de en de 20ste eeuw. De vrije markt is veel ouder. Van Bavel gaat dieper in op voorbeelden zoals Irak in de vroege middeleeuwen, de Italiaanse stadstaten ten tijde van de Renaissance en de Gouden Eeuw in Antwerpen en Amsterdam. Zijn vaststelling is dat de vrije markt geen evolutief, maar een cyclisch proces is. Vrijemarkteconomieën leiden niet tot een aanhoudende groei van welvaart en vrijheid met af en toe een recessie of een economische crisis. Vrijemarkteconomieën doorlopen de klassieke cyclus van opkomst, bloei en verval. En de ondergang is niet het gevolg van bemoeizieke overheden, buitenlandse rivalen of verwende werknemers. Neen, die is haar eigen schuld.
Dat zit zo: de opkomst gaat vaak gepaard met grote technologische vooruitgang en een welvaartsstijging, maar tegelijk zorgt die markt voor toenemende vermogensongelijkheid. Dat laatste kristalliseert zich in politieke macht. Rijke elites kapen de markt en beschermen hun rijkdom via politieke macht. Er worden wetten in het leven geroepen die de spelregels in het voordeel van de elite herschrijven. Dat gaat ten koste van de bredere welvaart. Van Bavel ziet hetzelfde gebeuren met de internetgiganten zoals Facebook, Amazon en Google. Zij hebben het steeds gemakkelijker hun macht in maatschappelijke invloed te vertalen.
Een groot deel van de analyses van Van Bavel houdt steek. Maar hij verliest een aantal zaken uit het oog. In een vrijemarkteconomie neemt de ongelijkheid na verloop van tijd toe, maar tegelijk worden meer mensen uit de armoede getrokken. Wat Van Bavel ook vergeet, is dat in de loop van de geschiedenis is opgetreden tegen elites die te veel macht naar zich toetrokken. Denken we maar aan de Seven Sisters-oliemaatschappijen die in 1909 ontstonden na de opsplitsing van Standard Oil, het imperium van de Rockefellers. Vandaag probeert de Europese Commissie de dreigende almacht van Facebook en co te beknotten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier