Koers proberen te houden

Duitsland toonde zich de koppigste leerling van de euroklas. Die principiële houding heeft veel te maken met het hervormingsdebat in eigen land. Met verkiezingen in de grootste deelstaat voor de boeg en een wankele coalitie met de liberalen, beoefent Angela Merkel de kunst van het mogelijke.

Voorlopig weet Merkel de schermutselingen te beperken. De goedkeuringsgraad van haar coalitie en de steun voor de FDP, de liberale Freie Demokratische Partei, zijn echter geslonken. De deelstaatverkiezingen in Noordrijn-Westfalen in mei geven Merkels regering een eerste aanwijzing of ze op het juiste spoor zit. Jürgen Rüttgers (CDU), de minister-president van de deelstaat en binnen de partij een van de meest luidruchtige verdedigers van het ‘sociaal’ beleid, wordt waarschijnlijk opnieuw verkozen. Maar zijn coalitie met de FDP zou wel eens de meerderheid kunnen verliezen, wat de conservatieve unie (CDU) in Nordrijn-Westfalen zou dwingen om ofwel een grote coalitie te vormen met de SPD, dan wel in een partnership te stappen met de Groenen. Dat zou niet alleen een afkeuring van Merkels regering inhouden, maar misschien ook de genadeslag betekenen voor de hervormingsagenda van Guido Westerwelle, de voorzitter van de liberale FDP en minister van Buitenlandse Zaken.

Al beschouwt bondskanselier Merkel zo’n resultaat misschien ook als een kans. CDU en de Groenen regeren al samen in twee kleinere deelstaten, in Hamburg met z’n tweetjes en in Saarland als onderdeel van een coalitie die ook de FDP omvat. Zulke exotische allianties zullen beslist steeds vaker voorkomen. De opkomst van het ex-communistische Die Linke maakt het voor traditionele coalities als CDU-FDP steeds moeilijker om een meerderheid te vormen in de Bondsdag. Een alliantie van de CDU met de Groenen in Noordrijn-Westfalen zou dan ook wel eens de weg kunnen effenen voor iets soortgelijks op het federale niveau na de verkiezingen in 2013.

De CDU heeft haar wortels in de vooroorlogse katholieke Zentrumpartei, Groen in de protestbeweging van de jaren zestig. Maar de CDU heeft ondertussen het milieu in de armen gesloten en de hedendaagse Groenen zijn meestal gegoede burgers met een lichtjes liberale neiging. Ondernemers in Baden-Württem- berg, nog een kandidaat voor zo’n coalitie, stemmen CDU maar hun vrouwen zijn vaak Groen, beweert Winfried Kretsch-mann, de fractieleider van de partij in het deelstaatparlement. Het zal een stuk moeilijker zijn om zo’n huwelijk ook op federaal niveau mogelijk te maken, maar het kan best zijn dat Merkel het erop wil wagen. Wat ook de kleur van de coalitie, ze is vastbesloten om ze te leiden.

Hervormingsdrang?

De federale stembusgang van 2009 was eigenlijk een non-event. In Duitsland veroorzaakten de kiezers, na een matte campagne in september, een voorzichtige aanpassing. Angela Merkel werd weliswaar herkozen als kanselier, maar de grote coalitie die ze voordien leidde, overleefde het niet. Haar conservatieve unie – de CDU en haar Beierse tak, de Christlich-Soziale Union (CSU) – kreeg een nieuwe coalitiepartner, de FDP.

Het verkiezingsresultaat kwam tegelijk neer op een steunbetuiging en een berisping. De kiezer beloonde Merkel voor haar kundige aanpak van de economische crisis. Maar de opkomst bij de verkiezingen bereikte met 71 procent een dieptepunt en de twee grote partijen die de naoorlogse politiek domineerden, werden vernederd. Voor de SPD was het resultaat met slechts 23 procent van de stemmen een catastrofe en de 34 procent die CDU en CSU samen bij elkaar kregen was hun slechtste resultaat in 50 jaar. Enkel de sterke prestatie van de FDP, die een recordaandeel van 15 procent van de stemmen in de wacht sleepte, bespaarde Merkel een voortzetting van de ‘grote coalitie’ die haar partij niet langer wenste.

Guido Westerwelle van de FDP verkondigde dat het verkiezingsresultaat een ‘politiek-spirituele transformatie’ betekent. Zijn partij is in Duitsland de grote verdediger van vrij ondernemerschap en beperkte staatsinmenging. Ze kwam na elf jaar in de oppositie opnieuw aan de macht met de belofte de belastingen drastisch te verlagen en “werk opnieuw lonend te maken”.

Zo’n hervorming behoort echter niet tot Merkels stijl. Haar stuurmanschap in de nieuwe coalitie zal waarschijnlijk even omzichtig zijn als de salomonische koers tijdens het vierjarige partnerschap met de SPD. Intussen blijken de kiezers niet veel te voelen voor avonturen. De opmerkelijk sterke prestatie van de FDP tijdens de ergste naoorlogse crisis van het kapitalisme lijkt geen mandaat te zijn voor minder staat en meer markt. In haar campagne legde die partij meer de nadruk op belastingverlaging dan op een afslanking van de staat. Uit een opiniepeiling uitgevoerd voor de Federatie van Duitse Banken blijkt dat 61 procent van de kiezers meer sociale bescherming wenst en dat amper 23 procent het idee van meer markt genegen is. Het politieke centrum, waar Merkel de hand op wil leggen, wenst een evenwicht tussen sociale gevoeligheden en economische verantwoordelijkheden, zegt onderzoeker Klaus-Peter Schöppner van TNS Emnid.

Zachtjesaan

Het mandaat van Merkel draait vooral om geruststelling. Haar stijl lijkt zinvol voor heel wat van Duitslands problemen. Maar een aantal van de harde keuzes waar Duitsland nu voor staat, vereisen misschien een andere aanpak.

Haar nieuwe regering kende een warrige start. Het coalitieakkoord is vooral over twee kwesties duidelijk: belastingen en onderwijs. Dat stelt Andreas Pinkwart, een van de leiders van de FDP en vicepremier van Noordrijn-Westfalen, de dichtstbevolkte deelstaat van Duitsland. Er komt extra geld voor onderwijs en onderzoek, een jaarlijkse belastingvermindering van 24 miljard euro en een vereenvoudiging van het systeem van inkomensbelasting.

Dat beleid moet dan wel worden verzoend met een recent amendement aan de grondwet, dat de federale regering ertoe verplicht om tegen 2016 haar structureel deficit zo goed als weg te werken. Tegen 2020 zouden de verschillende bondslanden hetzelfde moeten doen. Gezien zijn rol als ankerpunt voor de euro streeft Duitsland ernaar om zijn begrotingstekort tegen 2013 beneden de 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) te krijgen. Dat is “een absolute must opdat Duitsland in de Europese context geloofwaardig zou blijven”, zegt Axel Weber, de voorzitter van de Bundesbank. Dit jaar en volgend jaar blijft het deficit waarschijnlijk hoger dan 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Door Wolfgang Schäuble, een nuchtere éminence grise van de CDU, tot minister van Financiën te benoemen, geeft Merkel duidelijk aan dat ze vast van plan is om de deficitdoelstellingen te halen.

De regering heeft vooralsnog niet gezegd hoe ze beide doelstellingen wil verzoenen. Ingrijpende bezuinigingen zouden passen in de transformatie-ideeën van Westerwelle, maar de liberalen hebben tot nu toe geen sluitende argumenten aangevoerd voor de afslanking van een staat die hoe dan ook naar OESO-maatstaven niet bepaald omvangrijk is. De aandacht is dus verschoven naar de eis tot belastingverlaging, die nu zelfs in het licht van de recorddeficits door de meeste FDP-kiezers verworpen wordt.

Dokter, dokter

Het echte strijdperk is de modernisering van Bismarcks welvaartsstaat. Die betaalt voor de pensioenen, de gezondheidszorg en andere voorzieningen door tewerkstelling te belasten. Volgens één bepaalde berekening zou het bestaande stelsel de openbare schuld kunnen opdrijven van 65 procent van het bbp in 2007 tot 250 procent van het bbp. Duitsland moet niet alleen meer investeren in de jongeren, het moet zich ook schrap zetten tegen de vergrijzing.

Merkel wil wel degelijk hervormingen doorvoeren, maar of en wanneer ze dat zal doen, hangt af van haar scherpe gevoel voor wat politiek mogelijk is. Het wordt geen eenvoudige oefening. De Duitsers tonen weinig tolerantie voor maatregelen die de ongelijkheid vergroten. De hervormingen van Agenda 2010 stelden die tolerantie al op de proef. Ze vervreemdden de SPD van haar kernaanhang en voedden de opkomst van het ex-communistische Linke. Volgens een enquête die in 2007 gedaan werd door de universiteit van Stuttgart keurt meer dan twee derde van de Duitsers eerdere hervormingen van de pensioenen en de gezondheidszorg af. Zelfs de FDP doet nu inspanningen om een zeker sociaal geweten te tonen. Dat is overigens een van de redenen waarom ze in de verkiezingscampagne zo weinig zei over de afslanking van de staat.

Maar terwijl de gepensioneerden in de ene richting trekken, trekken de ambitieuze jongeren in de andere. Ze “willen niet gevoederd worden” door de staat, zegt sociaaldemocraat Peer Steinbrück, die minister van Financiën was in de grote coalitie. Westerwelle pikte onlangs in op de wrevel die onder de bevolking leeft tegen de Hartz-IV-steuntrekkers door te klagen dat er in Duitsland “alleen maar mensen zijn die belastinggeld krijgen, maar dat er niemand is die het geld verdient”. Heinz Bude van het Hamburgs Instituut voor Sociaal Onderzoek ziet daarin een zeker ongenoegen van de middenklasse ten opzichte van de welzijnszorg, zoals dat in Amerika heerste voor de komst van Ronald Reagan.

Copyright: The Economist

Het mandaat van Merkel draait vooral om geruststelling.61 procent van de Duitsers wil meer sociale bescherming en amper 23 procent is het idee van meer markt genegen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content