Kleine garnalen

De vissers te paard die aan de Westkust garnalen vangen, zijn de trots van Oostduinkerke en van het Nationaal Visserijmusem. Het blijven de kleine garnalen van onze nationale visvangst. Alleen passie houdt hun bestaan in stand.

Het is allemaal de schuld van de vrouwen. Arme zeemannen die weken gingen vissen, hadden aan wal recht op een verzetje. En daar kwam al eens een soaatje (seksueel overdraagbare aandoening) van, als de dames van lichte zeden met hun hygiëne een loopje namen. Het is een van de boeiende verhalen die we horen tijdens een bezoek aan ‘Zeeziek’, de tijdelijke tentoonstelling in Navigo, het Nationaal Visserijmuseum in Oostduinkerke.

Het is een kleine, maar verrassende tentoonstelling die aantoont hoe zeevaart tot ziektes leidt, en hoe de mens die in de loop van de geschiedenis probeerde te genezen. “We hebben onze expositieruimte omgevormd tot tijdelijke ziekenboeg. In een strak witte omgeving tonen we wat zeeziek zijn juist inhoudt. Maar we laten ook vissers aan het woord, en laten zien hoe de geneeskunde vroeger omging met ziektes die met de zee te maken hebben. Denk aan scheurbuik, nierstenen of hallucinaties”, zegt coördinator Ineke Steevens.

Erfgoed

Zonder zelf besmet te raken, woelen we ons een weg door zout water, stormende golfslag en zwakke mensen in ruige omgevingen. Gezond, geheeld en gelouterd lopen we het reguliere gedeelte van het museum binnen. Het Nationaal Visserijmuseum ligt in Oostduinkerke en kan sinds zijn totale renovatie — met een opbouw rondom het gerestaureerde vissersschip de Martha — elk jaar op meer bezoekers rekenen.

Het is een prettige, interactieve en kindvriendelijke rondreis door de wereld van het vissersbestaan. Een van de dagelijkse toppers is de voedersessie van de Noordzeevissen in het enorme aquarium. Rode poon, rog, hondshaai, pladijs, tong en kabeljauw smullen met visueel plezier van hun rantsoen aan garnalen. Verderop lezen we ook over geloof en bijgeloof van de vissers. Bijvoorbeeld hoe het monster Roeschaert, maar ook zwarte katten gegarandeerd voor miserie en ontij zorgen.

Een niet onaardig deel van de vaste tentoonstelling is gewijd aan de traditionele garnaalvissers. Met hun Brabantse trekpaarden en hun sleepnetten vangen zij al sinds de vijftiende eeuw grijze garnalen langs de Westkust. Bonkige kerels trekken met hun stevige paarden langs de vloedlijn en hopen op een mooie vangst aan garnalen. In de jaren vijftig was het ras van paardenvissers bijna uitgestorven: ze waren toen nog met twee.

Vandaag hebben we dankzij de steun van de gemeente opnieuw twaalf traditionele garnaalvissers. Een van hen is Johan Casier. Al veertien jaar beleeft hij zijn dubbele passie: paarden en de zee. ‘Twee tot drie keer per week, van de lente tot de herfst, trek ik eropuit om garnalen te vangen. Reken op goed zeven uur werk. Van het klaarmaken en voederen van mijn paard, tot het traagzaam langs de vloedlijn trekken op zoek naar grijze garnalen. Soms levert een visbeurt niks op, soms 40 kilo. Reken gemiddeld op zo’n 8 kilo garnalen.”

Het valt Casier op dat de vangst jaar na jaar kleiner wordt. Maar op zich deert dat niet. De vissers moeten er niet van leven: ze verkopen hun luttele buit aan vrienden of aan de lokale horeca. De vangst blijft ver weg van de reguliere verkoopkanalen.

De grijze garnaal is een lekkernij van topniveau. We krijgen een bakje garnalen voorgeschoteld in Estaminet De Peerdevisscher vlak naast het museum. Casier is er de uitbater. “Verser kan je ze nergens krijgen”, weet hij.

De vangst van de traditionele paardenvissers is economisch totaal onleefbaar: het gaat om habbekratsen die nauwelijks de kosten van hun passie kunnen dekken. Daarnaast hebben ze allemaal een ‘echte’ job.

“We zijn maar met twaalf en hebben onderling afgesproken dat we onze vangst aan land tegen een vaste prijs verkopen: 8 euro per kilo”, zegt Cassier. De edele grijze garnaal van de paardenvisser onttrekt zich in zijn heerlijke eenvoud aan de gruwelijke mercantiele wetten van de harde commercie. We pellen, smaken en knikken vol begrip voor die beslissing.

Op garnaal vissen te paard doe je uit liefde voor zee en paard. Ook Steevens weet dat. “Het gaat om een ambacht en een wezenlijk deel van ons cultureel erfgoed. We hebben vanuit Navigo een project bij de Verenigde Naties ingediend om de garnaalvisser te paard als een immaterieel cultureel erfgoed te laten erkennen. Tegen eind dit jaar hopen we die officiële internationale erkenning te krijgen.”

Kwaliteitslabel

De professionele garnaalvissers zijn zelf ook niet meer dan kleine garnalen in de visvangstwereld. Van de 86 Belgische professionele vissersschepen zijn er tien die op garnaal vissen en in eigen land aan wal gaan. Jaarlijks wordt er in onze Noordzee ongeveer 1500 ton garnaal bovengehaald. Dat is een fractie in vergelijking met de 33.000 ton die in heel Europa wordt gevangen, en bovendien amper 5 procent van wat we in eigen land jaarlijks eten.

Een groot deel van de Belgische vangst gaat in Nederland aan wal, waar grote bedrijven als Heiploeg de vangst opkopen en in Marokko door lagelonenwerkers laten pellen. “Die garnalen worden met benzoëzuur behandeld om langer houdbaar te blijven.” Alleen het kwaliteitslabel ‘Purus’ garandeert dat de garnaal die je op je bord krijgt, in eigen land aan wal gekomen is en dus echt kakelvers is.

Ons plastic bakje ‘pure’ garnalen is leeg. Het bijbehorende glas Peerdenvisscherbier ook, een bruin bier van hoge gisting, goed voor 6,5 procent alcohol. Er volgt een bord vol goddelijke sliptongetjes. “De kleinste zijn de lekkerste”, zegt Casier, terwijl hij ons bedient. “En je moet ze in enorm veel boter bakken.” Er komen handgesneden frietjes, sla en mayo bij. Onze kuststrook mag dan pietluttig klein zijn, ze brengt wel van het lekkerste voort wat de zee te bieden heeft.

De tijdelijke expo ‘Zeeziek. Hoe kolkt de waanzinnige zee in lichaam en geest’ in Navigo loopt tot 17 november.

AART DE ZITTER EN THOMAS DE BOEVER

“Garnalen vissen te paard is een ambacht en een wezenlijk deel van ons cultureel erfgoed” Ineke Steevens, Navigo

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content