Kerstbomen zijn gevaarlijk, glascontainers niet

Een grote hoeveelheid jongeren wordt beschouwd als een voordeel voor een maatschappij of economie. Vooral in rusthuis Europa kijken we met veel afgunst naar landen met een grote jonge bevolking. Die wordt geassocieerd met meer innovatie, snelle economische groei en een meer dynamische economie. Spijtig genoeg bestaat er ook zoiets als een overdosis jongeren.

De Amerikaanse demograaf Richard Cincotta stelde vast dat een te groot aandeel jongeren een maatschappij kan destabiliseren en de kans op een gewapend conflict of burgeroorlog fors verhoogt. De kritische grens wordt bereikt wanneer meer dan 60 procent van de bevolking jonger is dan 30 jaar. Dat soort samenlevingen heeft een veel grotere kans op gewapende conflicten en bijgevolg een veel kleinere kans om zich te ontwikkelen tot liberale democratieën. Landen met meer dan 45 geboortes per 1000 inwoners hadden tijdens de jaren negentig een kans van meer dan 50 procent op het ontstaan van een gewapend conflict. In een land met een geboortecijfer tussen 15 en 25 per 1000 inwoners daalde dat risico al tot nauwelijks 16 procent.

Minder geboortes betekenen minder geweld. Een grotere militaire of geopolitieke stabiliteit in de wereld heeft dus veel minder te maken met hervormingen, mensenrechten, democratisering of het uitschrijven van vrije verkiezingen dan we zouden willen denken. Het zijn wel allemaal nodige voorwaarden voor een stabiele samenleving, maar echte verandering vertrekt vanuit de bevolkingspiramide. Een democratische transitie vereist een demografische transitie. Doorheen de geschiedenis evolueren maatschappijen normaal van een situatie met grote gezinnen en een lage levensverwachting naar een omgeving met kleinere gezinnen en een hogere levensverwachting. De start van de demografische transitie is kenmerkend voor bijvoorbeeld Afrika: landen met een bevolkingspiramide die eruitziet als een kleine, gedrongen kerstboom. Europa bevindt zich helemaal aan het einde van de demografische transitie: oud, een weldra krimpende bevolking en een leeftijdspiramide als een glascontainer.

De demografische transitie zelf start meestal via een verbetering in externe omstandigheden: betere hygiëne en gezondheidszorg leiden tot een lagere kindersterfte en een hogere levensverwachting. Ondanks de aanvankelijk lagere kindersterfte blijft het geboortecijfer vaak nog een tijdlang hoog door culturele voorkeuren voor grote gezinnen of een beperkte toegang tot anticonceptie. Dat zorgt voor een bevolkingsexplosie en een spectaculaire stijging van het aandeel jongeren. Uitgerekend deze ontwikkelingsfases zijn bijzonder gevaarlijk en verhogen de kans op een burgeroorlog, onlusten of zelfs gewapende conflicten. Een plotse toename van het aantal jongeren (en vooral jongens) gaat gepaard met torenhoge jongerenwerkloosheid. In ontwikkelingslanden ligt die vaak drie à vijf keer hoger bij jongeren dan bij de totale bevolking. Voeg daarbij de typische kenmerken van mannelijke adolescenten (impulsief, makkelijk te radicaliseren), overgiet dat met een of andere radicale ideologie et voilà! In zo’n volatiele samenleving heeft democratie gewoon geen kans.

Ook voor eerdere periodes werd hetzelfde verband vastgesteld. Doorheen de Europese geschiedenis werden periodes van civiele onrust vaak voorafgegaan door een heel sterke groei van de bevolking. De conclusie is telkens dezelfde: een overdosis jongeren/jongens veroorzaakt onveiligheid en maakt van democratie een doodgeboren kind. Uit alle onderzoeken blijkt dat lagere geboortecijfers de facto het gevolg zijn van een doorgedreven alfabetisering en opleiding van meisjes (de toekomstige moeders dus). Meisjes opleiden is dus de sleutel tot een veiliger wereld. Het goede nieuws is dat de bevolkingsstructuur in Europa, Latijns-Amerika en Azië steeds ‘veiliger’ wordt. Het slechte nieuws is dat de landen met een overdosis jongeren nog een tijdje geopolitieke hotspots zullen blijven. Het lijstje is nog vrij lang en bevat alle usual suspects: Congo, Pakistan, Afghanistan, Iran, Irak, Palestina… Het voorschrift voor een veiliger wereld is dus eenvoudig: meer meisjes op school, zet die kerstboom buiten en haal een glascontainer in huis.

Peter De Keyzer Chief economist van Petercam

Een overdosis jongeren/jongens veroorzaakt onveiligheid en maakt van democratie een doodgeboren kind.