‘Ik zie elke week een nieuwe vervalsing’

VERVALSING VAN FRANS HALS "Hier was een meester aan het werk."

Musea en veilinghuizen hangen vol valse kunst, en er zijn nog nooit zo veel vervalsingen gemaakt als vandaag, zegt de kunsthistoricus Hubertus Butin. Onzorgvuldige dealers, rijke kopers en incompetente experts houden het nepcircuit in stand.

Vervalsingen zijn het grote taboe van de kunstwereld. “Veel mensen in die wereld reageren op dat onderwerp als een vampier die een bol knoflook voor de neus wordt gehouden”, zegt de Duitse kunsthistoricus en curator Hubertus Butin (55). Hij is een kenner van het fake circuit: verzamelaars, galeriehouders, veilinghuizen en recherchediensten schakelen hem regelmatig in als expert en hij schreef een boek over vervalste kunst. “Veel veilinghuizen en museumdirecteuren horen er liever helemaal niets over – hoewel ze er onvermijdelijk mee te maken hebben. Elk groot museum heeft vervalsingen in zijn collectie, elk veilinghuis heeft er een aantal in de aanbieding. Er zijn nog nooit zo veel nepschilderijen gemaakt als nu. Er is bijvoorbeeld een groot probleem met de Russische avant-garde.”

HUBERTUS BUTIN
HUBERTUS BUTIN “Vervalsers weten dat handelaren en kopers niet goed kijken en weinig vragen stellen.”

Het oeuvre van de Russische avant-gardekunstenaar Natalja Gontsjarova werd pas tientallen jaren na haar overlijden ontdekt door de grote musea. Postuum is een verbazingwekkend aantal onbekende schilderijen van haar op de markt gekomen.

Hubertus BUTIN. “Van haar, en van andere Russische kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw, zoals Alexej von Jawlensky. Helaas is het risico dat je een vervalsing tegenkomt daar groter dan de kans dat je een origineel treft. Een Parijse expert in Russische avant-garde zei enkele jaren geleden dat bendes van vervalsers een ware industrie hadden opgebouwd, die vergelijkbaar is met die van de fake Louis Vuitton-handtassen.”

Waar zijn die bendes gevestigd?

BUTIN. “In Rusland, Azië, Zuid-Amerika, eigenlijk overal. En zodra vervalsingen eenmaal in omloop zijn, is het moeilijk ze van de markt te halen.”

Het grote publiek bewondert kunstvervalsers voor hun mengeling van schaamteloosheid en meesterschap. Voelt u bewondering?

BUTIN. “Helemaal niet.”

Als een bedrieger erin slaagt met een portret in de stijl van Frans Hals eerst de experts in het Louvre te bedriegen en daarna Sotheby’s, spreekt dat dan niet voor zijn artistieke talent?

BUTIN. “In het geval van de Frans Hals-vervalsing die in 2016 werd ontdekt, was er een meester aan het werk. Zo’n kwaliteit was ook voor mij een verrassing. En toch irriteert het me enorm hoe vervalsingen worden opgehemeld en hoe valsemunters het hof wordt gemaakt. Dat is ook gebeurd met de veroordeelde misdadiger Wolfgang Beltracchi. Talkshows nodigen hem uit en het cultuurkanaal 3sat heeft een hele serie, Der Meisterfälscher, aan hem opgehangen. Geen enkele serieuze kunstenaar zou ooit een vijftiendelige serie op televisie krijgen, een vervalser wel. Ik vind dat een schandaal.

“Beltracchi is geen groot kunstenaar. Hij had geen succes als schilder, alleen als vervalser maakte hij carrière, zodat hij op grote voet kon leven. Hij was nooit de Robin Hood waarvoor hij vandaag wordt versleten. Hij vertelt verhalen die verbazingwekkend ernstig worden genomen, hoewel sommige aantoonbaar niet waar zijn. Het aantal schilders dat hij beweert te hebben nagebootst, varieert – soms zijn het vijftig, soms honderd.”

Naar verluidt hangen in veel musea nog altijd vervalsingen van hem. Gelooft u dat?

BUTIN. “Dat geloof ik wel. In de rechtbank bekende hij slechts veertien vervalsingen. Het Landeskriminalamt in Berlijn (de recherchedienst van de Duitse deelstaten, nvdr) spoorde meer dan honderd vervalste werken op. Maar die gevallen zijn verjaard. En er kunnen nog meer vervalsingen in omloop zijn.”

U bent de auteur van de oeuvrecatalogus van Gerhard Richter. Hij is de duurste levende kunstenaar op de kunstmarkt. Zijn ook van hem vervalsingen in omloop?

BUTIN. “Ik observeer nauwlettend wat er wordt verhandeld van de werken van Gerhard Richter, in galeries en veilinghuizen en zelfs op onlineplatforms. Ik zie elke week een nieuwe vervalsing. Het is vaak niet eens moeilijk ze te herkennen. De meeste zijn slecht gemaakt, het nepspul springt er echt uit. Maar zelfs de Londense beheerders van de website van Richter herkennen ze niet altijd en reproduceren ze als originelen. Als zulke fouten worden vastgesteld, worden ze natuurlijk onmiddellijk gecorrigeerd. Maar er worden niet alleen werken nagemaakt.”

Wat nog meer?

BUTIN. “Ook herkomstdocumenten worden vervalst. Zo maakte iemand olieverfschilderijen op karton in de stijl van Richter. Toen ze in 2009 werden ontdekt, heeft Richter de recherchediensten schriftelijk bevestigd dat het vervalsingen zijn. Kennelijk heeft de verdachte of zijn advocaat die brief gezien op het openbaar ministerie. Het document moet zijn gekopieerd, waarna die kopie is gemanipuleerd en de verklaring is verdraaid. Toen de vervalser nog meer imitaties op de markt bracht, presenteerde hij het document, waarin nu stond dat het werk in kwestie echt is. Dat was ongelooflijk schaamteloos.”

Natalja Gontsjarova
Natalja Gontsjarova “Het risico op een vervalsing is groter dan de kans dat je een origineel treft.”

Is een kunstenaar populairder bij fraudeurs naarmate zijn stijl herkenbaar is?

BUTIN. “Nee, dat kun je niet zeggen. De zaken met bekende namen en spectaculair hoge bedragen zijn slechts het topje van de ijsberg. De meeste werken worden aangeboden voor bedragen tussen 3000 tot 10.000 euro. Vervalsers weten dat handelaren en kopers niet goed kijken en weinig vragen stellen. Sommige oplichters scannen zelfs gewoon foto’s uit boeken, drukken ze af met een goedkoop apparaat, vervalsen de handtekening en bieden die aan als een afdruk van de kunstenaar.”

Is het niet de schuld van de handel, die zich in de luren laat leggen door zulke onhandige kopieën?

BUTIN. “Niemand wil bedrogen worden, maar de kunsthandel is zeker mee verantwoordelijk. De kunsthandel is een miljardenmarkt, de druk is groot voor alle betrokkenen. Het is niet gemakkelijk aan goede stukken te komen. Vaak moet alles heel snel gebeuren en willen handelaren en veilingmeesters niet het risico lopen dat een verzamelaar zijn werk elders aanbiedt. Maar soms kost het niet veel tijd en moeite om een vervalsing te ontmaskeren.”

Kunt u een voorbeeld geven?

BUTIN. “Gerhard Richter ontwierp in 1989 een stalen bol, die hij in meerdere exemplaren produceerde. Een paar jaar geleden werd er een aangeboden op een veiling in New York. Er moest een gravering op staan, en het object had een bepaald gewicht en een bepaalde grootte moeten hebben. De verzamelaar die het kocht, betaalde er 35.000 dollar voor. Helaas heb ik het pas na die aankoop kunnen onderzoeken. De gravering ontbrak, de bol was te klein en 200 gram te licht, zoals ik met een gewone keukenweegschaal kon vaststellen. Blijkbaar was het object gemaakt van een kogellager zoals die in de industrie wordt gebruikt voor voertuigen of machines. Je hoeft geen kunsthistoricus te zijn om daarachter te komen.”

Ook musea en experts laten zich in de luren leggen.

BUTIN. “Ik merk op zijn minst een frivoliteit die onacceptabel is. En een zekere arrogantie, vooral bij sommige experts van de oude school. Zij hebben lang de toon gezet en iedereen heeft op hen vertrouwd. Neem Werner Spies, de belangrijkste expert van de surrealist Max Ernst, die ook zijn oeuvrecatalogus publiceerde.”

Hij herkende zeven vervalsingen van Beltracchi niet. Iedereen moest geloven dat ze hun geld waard waren.

BUTIN. “Hij heeft niet gecontroleerd wie de vorige eigenaren waren en hij achtte een materiaal-technisch onderzoek niet noodzakelijk. Het is gewoon die houding: ik heb dat niet nodig, ik zie het zo. Je kan vandaag niet meer op die manier doorgaan.”

Bent u voorstander van het inschakelen van materieel onderzoek?

BUTIN. “Zonder materiële analyses werkt het niet. Maar soms volstaat het bijvoorbeeld met een loep te controleren of de geclaimde druktechniek ook daadwerkelijk is gebruikt. Of dat het toch gewoon offsetdruk is. Maar veel gerenommeerde kunsthistorici zijn niet in staat de verschillen tussen een ets en een kopergravure te herkennen. Dan moet je niet bang zijn de hulp in te roepen van deskundigen die dat wel kunnen.”

In 2017 is een Christusbeeld dat wordt toegeschreven aan Leonardo da Vinci geveild voor 450 miljoen dollar. Een recordprijs, maar het is niet lang zeker of het schilderij door Da Vinci of voornamelijk door leerlingen is geschilderd. Veel superrijke mensen geven niet om zulke kwesties, ze willen gewoon een bijzondere trofee binnenhalen. Is dat een goede ontwikkeling?

BUTIN. “De enorme fascinatie voor beeldende kunst is toe te juichen. Maar steeds meer kunstkopers kopen geen werken meer uit enthousiasme, ze geven niet om de esthetische kwaliteit of de kunsthistorische betekenis. Misschien vallen mensen die alleen maar op zoek zijn naar een investering of sociaal prestige gemakkelijker voor vervalsingen dan de verzamelaars die het ernstig menen met de kunst.”

De kunst is het slachtoffer van haar eigen succes?

BUTIN. “Het daagt criminelen zeker uit. Ze zien de vraag en de prijzen, ze willen de markt bedienen en geld verdienen. We moeten ophouden het hen zo gemakkelijk te maken.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content