Identiteit, heb ik iets gemist?

DE VOLGENDE VERKIEZINGEN zullen zeker draaien rond het thema identiteit. Ergens moet ik het belang ervan gemist hebben, of is het een zoveelste voorbeeld dat we pas iets appreciëren als we het dreigen kwijt te raken, want als ik het goed begrepen heb, bedreigt ongebreidelde immigratie vooral onze identiteit.

James March stelde dat we bij beslissingen onszelf (meestal onbewust) drie vragen stellen, min of meer in deze volgorde: Wie ben ik? Wat is de situatie? Wat doen de anderen? De eerste vraag lijkt mij de identiteitsvraag.

JIJ BENT EEN KRITISCHE, progressieve, maatschappelijk geëngageerde denker (of dat denk je tenminste), en in één pennentrek heb je positie ingenomen tegen Donald Trump, voor abortus, voor LGBT-tolerantie, tegen kerncentrales, heb je enige empathie met en zelfs sympathie voor de gele hesjes, ben je tegen genetisch gemodificeerd voedsel, tegen multinationals, voor de trein, tegen de auto, voor de fiets, tegen all-invakanties, enzovoort. Als iemand je zegt dat je in het ene geval blijkbaar wél de wetenschap volgt en in het andere geval niet, dan reageer je verontwaardigd. Blijkbaar is je identiteit aangevallen.

Als je een progressieve, marktgerichte, kritische denker bent (of dat denk je tenminste), dan verdedig je weleens sommige standpunten van Trump maar hou je niet van zijn stijl, ben je uiterst kritisch over de kritiek op multinationals, ben je voor kerncentrales, want dat is de enige uitweg, zeg je dat die gele hesjes uit het straatbeeld zullen verdwijnen zodra er iets leuks is op tv, pleit je voor genetisch gemodificeerd voedsel, spreek je graag over klimaathysterie, want dat is een leuk woord, zeg je dat je de trein wel zou nemen als de spoorwegen georganiseerd zouden zijn zoals een echt bedrijf, herhaal je telkens opnieuw dat fietsen levensgevaarlijk is maar wel leuk. Als iemand je aanvalt op je koude, haast onmenselijke visie op een aantal maatschappelijke fenomenen, dan reageer je verontwaardigd. Je zoekt immers maatschappelijke vooruitgang door ondernemerschap en techniek en dan zal niet één kindje of één vluchtelingengezin worden gered, maar meteen tienduizenden.

PROFESSOR PAUL VERHAEGHE, een psychoanalyticus en dus volgens Joël De Ceuleer in De Morgen niet interessant genoeg om te interviewen, heeft een boek geschreven met als titel Identiteit. Daar hoopte ik een scherpe definitie te vinden. En ik citeer pagina 31: “Identiteit bestaat uit een verzameling kenmerken die ons op het lijf geschreven zijn door de ander. Inhoudelijk vormen ze een min of meer samenhangend geheel van opvattingen over onze afkomst en onze bestemming.”

Omdat onze identiteit toch (mee) door de anderen wordt bepaald, vertonen onze identiteiten een grote mate van overeenkomst en dan kan je spreken van groepsidentiteit: dé Vlaming, dé politicus; dé ondernemer.

Verhaeghe geeft op pagina 37 een boeiend voorbeeld: in de negentiende eeuw was het beeld van dé Duitser een combinatie van een boer-met-pijp, de dichter (Rilke, Goethe) en de filosoof (Kant, Hegel, Nietzsche). Vreemd toch, dat het huidige beeld van dé Duitser daar zo sterk van afwijkt. Het doet me wat denken aan de drie edele beroepen bij de Oude Grieken: filosoof, poëet en politicus. Er was één oneerbaar beroep: handelaar. Ben je een CEO, een kaderlid, een handelaar of een zelfstandige die deze column leest: wees maar blij dat je niet in Athene leefde.

ONZE IDENTITEIT IS volgens Verhaeghe zo fluïde als je voorkeur voor pizza, sushi, tapas, spaghetti. Mijn grootmoeder was een echte Vlaamse, nog verre familie van de Grootste Vlaming, pater Damiaan. Zij kende die gerechten niet, bereidde ze nooit en zou die misschien niet eens hebben willen proeven. Wat de boer niet kent, eet hij niet. Wat is onze Vlaamse ‘identiteit’ ? Wat we niet eten omdat we ‘Vlaming’ zijn? Of wat we wél eten omdat we ‘Vlaming’ zijn? Ben ik nu populistisch? Ik moet misschien wel, want ik begrijp nog steeds niet goed waarover de verkiezingen zullen gaan. Daarover volgende week dan maar meer.