HOE GROOT NOG?

Met zijn waardeloos geworden roebel, zijn crashende aandelenbeurs en een totaal gebrek aan vertrouwen in het financiële systeem en andere instellingen maakt Rusland een zware financieel-economische crisis door. Een ontwikkeling die de prille democratie in dit onmetelijke land zwaar op de proef stelt. Vanuit Finland kijkt men met argusogen toe. Pekka Sutela, hoofd van het Institute for Economies in Transition, dat afhangt van de Finse centrale bank, de Bank of Finland, geeft zijn visie op de feiten.

PEKKA SUTELA (INSTITUTE OF ECONOMIES IN TRANSITION). Het fundamentele probleem in Rusland is het begrotingstekort, dat nu al vijf jaar schommelt tussen 5% en 8% van het BBP, zonder dat er zich een neerwaartse trend aftekent. Een deficit dat aangeeft in welke mate de Russen als natie boven hun stand leven. Voor president Boris Jeltsinen de meeste leden van de Doema, het Russische parlement, valt het zwaar om te aanvaarden dat Rusland helemaal niet de grootmacht is die het vanuit zijn sovjeterfenis meende te zijn. Financieel-economisch gezien is Rusland op wereldvlak totaal onbelangrijk. Het Russische nationaal product ligt nauwelijks hoger dan het Nederlandse en ondanks aardgas en olie, valt het land qua belang in de internationale handel te vergelijken met Denemarken. De Europese Unie heeft méér handel met Zwitserland dan met Rusland. Toch wil dit land een leger van 2,5 miljoen mensen, een eigen ruimteprogramma, een overheidsbureaucratie groter dan ten tijde van Leonid Brezjnev en sociale voorzieningen. Dat kan dus niet.

TRENDS. Zou het Russische begrotingsprobleem niet onmiddellijk van de baan zijn als de overheid erin zou slagen om tot een ernstige inning van de verschuldigde belastingen te komen, vooral bij grote ondernemingen?

Het verhaal van de gebrekkige inning van belastingen is een fabeltje dat hardnekkig blijft circuleren, in het Westen zowel als in Rusland zelf. De realiteit is dat de belastingontvangsten 30% van het BBP uitmaken. In dat BBP-cijfer zit echter een schatting van de omvang van de zwarte markt vervat, die volgens berekeningen één vierde van de officiële economie vertegenwoordigt. In termen van de officiële economie belopen de belastingontvangsten dan ook ruim 40% van het BBP. Vergeet dus het gebrek aan inkomsten als oorzaak van het chronische begrotingstekort.

De crisis van de jongste dagen is ronduit spectaculair. Valt het vol te houden dat een chronisch, en dus gekend én voorspelbaar, begrotingstekort plots voor dergelijke stormachtige ontwikkelingen zorgt?

Toch wel, al speelden ook andere factoren mee. Het scenario steekt volgens mij als volgt in mekaar. In de voorbije jaren zorgden de opeenvolgende begrotingstekorten voor een toenemende stock aan overheidspapier, die uiteindelijk groter werd dan de binnenlandse beschikbare geldhoeveelheid. Rusland zag zich dan ook verplicht om schatkistpapier, meestal met een korte looptijd, aan buitenlanders te verkopen. Zo schept men een situatie waarin het behoud van het vertrouwen van buitenlandse beleggers erg belangrijk wordt. Dat vertrouwen kreeg in maart een flinke deuk met de onverwachte vervanging van Victor Chernomyrdin als premier door de piepjonge Sergei Kirijenko. De hamvraag daarrond luidde: weet Jeltsin nog wel wat hij aan het doen is? Vervolgens was er de steeds verdere daling van de olie- en gasprijzen en de verscherping van de Aziatische crisis die de achterdocht van internationale investeerders nog verder aanscherpte. Tegen deze achtergrond begonnen de buitenlanders hun Russisch schatkistpapier snel weer van de hand te doen, wat de roebel automatisch onder druk zette. Toen rond 20 augustus bleek dat de centrale bank reeds méér dan de helft van haar reserves had opgebruikt in de verdediging van de roebel, was het hek helemaal van de dam.

En nu? De vervanging van Kirijenko door zijn voorganger Chernomyrdin bracht duidelijk geen aarde aan de dijk, integendeel.

De internationale geld- en kapitaalmarkten hebben geen vertrouwen in Chernomyrdin. Tijdens zijn vorige periode als premier blonk hij zeker niet uit door consistentie in zijn beleid. Uitlatingen als ‘een nieuwe aanpak van het economisch beleid’ en ‘grotere bereidheid tot regulering’ voeden de – volgens mij terechte – vrees dat de klok zal worden teruggezet. Men kan Kirijenko veel verwijten, maar op zijn minst was hij ondubbelzinnig in zijn streven naar een beter functionerende markteconomie. Onder Chernomyrdin zullen subsidiëring en regulering hand over hand toenemen zodat Rusland onvermijdelijk in een inflatoire spiraal terechtkomt. Het is uitgesloten dat onder Chernomyrdin de noodzakelijke vermindering van de overheidsuitgaven a rato van 5% tot 8% van het BBP zou worden doorgevoerd.

Rusland stevent af op een Zuid-Amerikaans scenario?

In zekere zin wel. Door de inflatoire ontwikkeling krijg je een economie gekenmerkt door hevige en onverwachte schommelingen en een daling van de levensstandaard. Een belangrijk verschil met de situatie van een aantal Zuid-Amerikaanse landen in de jaren zeventig en tachtig is dat in Rusland een veel groter stuk van het economisch gebeuren verloopt via ruilhandel. Dit zal nog toenemen naarmate de inflatie verder om zich heen grijpt. Behalve het feit dat ruilhandel het economisch leven inefficiënt organiseert, houdt hij nog een ander nadeel in. Individuen en bedrijven die zich toeleggen op ruilhandel creëren per definitie geen cashflows. Voldoende ruime cashflows zijn nochtans een noodzakelijke voorwaarde om voldoende investeringen te kunnen verrichten.

Ook de spaargelden bestemd voor investeringen zullen verschrompelen als gevolg van de diepe vertrouwenscrisis in de Russische bankwereld?

Inderdaad. Meer nog dan in andere landen die door hoge inflatie zijn geteisterd, zal Rusland geconfronteerd worden met een groeiend tekort aan investeringen. Ook de gemiddelde levensstandaard zal terechtkomen in een voortdurende, neerwaartse spiraal.

Verwacht u een tussenkomst van het leger en/of een nieuw soort staatsgreep van de oude communisten?

Neen. Binnen het leger beseft men zeer goed dat de huidige problemen absoluut niet met militaire middelen opgelost kunnen worden. Zij zullen in de kazernes blijven. Er zijn ook nog maar heel weinig mensen die terug willen naar het oude systeem. Rusland gaat onder Chernomyrdin een chaotische, sterk inflatoire periode tegemoet waarin financieel-economische onrust voortdurend aan de orde zal zijn. Een duidelijk visie op de langetermijnontwikkeling zal ontbreken.

Johan Van Overtveldt