Hoe ethisch is ‘ethisch ondernemen’?

De vakverenigingen dringen aan op een prominentere rol in het overleg. Daarnaast vragen ze om een wetgeving, omdat vrijwilligheid alleen onvoldoende is om bedrijven tot actie te doen overgaan. En ten slotte wensen ze het behoud van een specifiek Europese aanpak.

Als het aan Commissaris Ana Diamantopoulou ligt, krijgen de bedrijven grotendeels hun zin. Toch komt er een specifieke invulling van verantwoord gedrag voor activiteiten in Europa. Er zullen ‘onafhankelijke’ audits worden uitgevoerd om de beweringen van de ondernemingen op hun juistheid te toetsen, en jaarlijks zal een tophonderd van beste CSR-bedrijven verschijnen.

De maatschappelijke rol van de onderneming staat buiten kijf, maar vooral wie op wereldschaal actief is, moet meer en meer verantwoording afleggen over zijn gedrag. Het lijkt erop alsof social reporting in de toekomst belangrijker wordt dan de financiële resultaten. Want als uw interne en externe sociale beleid, uw zorg voor het milieu en uw economisch-ethische principes niet het niveau halen dat de buitenwereld/ stakeholders verwachten, dan kunnen zelfs de beste resultaten u op termijn in financiële moeilijkheden brengen.

Zowat elke bank biedt ondertussen een ethisch beleggingsfonds aan, zodat u met een gerust geweten uw geld kunt investeren. Als u dan nog weet dat de bedrijven die een goede CSR-reputatie hebben, in de voorbije jaren ook nog het meest hebben opgebracht, dan kunt u meer verdienen dan een kapitalist die zich geen moer aantrekt van ethische overwegingen. Dat vind ik te simpel.

Er is niets verkeerd met ethische fondsen en bedrijven die goed presteren. Ondernemen moet nu eenmaal gebaseerd zijn op echte duurzaamheid, en dan voer je ook een goede sociale politiek, zorg je voor de bescherming van het milieu en speel je een voortrekkersrol in de buurt waar je gevestigd bent. Wie snel veel geld wil verdienen, zou beter geen bedrijf opstarten. Gokken op de beurs kan veel meer opbrengen, zelfs als je uitsluitend op ethische fondsen speculeert. Maar op persoonlijk vlak moet er voor mij ook een engagement zijn dat verder reikt dan de aangroei van de opbrengsten. En die mogelijkheden bestaan natuurlijk.

Maar wat is, zoals een vertegenwoordiger van Nestlé zich onlangs afvroeg, een ethisch verantwoorde activiteit? Baseren we die op de westerse christelijke waarden, de islamitische, de vrijzinnige? Houden we het op de internationale normering zoals Global Compact van de Verenigde Naties, de Sullivan-principes of de principes vastgelegd door Ethibel, Netwerk Vlaanderen of Hefboom? Ze hebben allemaal hun waarde, maar ze hebben tegelijk hun eigen specifieke referentiekader, dat door anderen geheel of gedeeltelijk gevolgd wordt.

En dat betekent dat je naargelang van de beoordelende organisatie minder, meer of zelfs helemaal niet ethisch onderneemt. Dat hoeft geen ramp te zijn, maar is wel belangrijk als u daardoor niet meer opgenomen wordt in de beleggingen van pensioenfondsen en uw credit rating slechter wordt. Of wanneer u in België wél een label krijgt voor verantwoord sociaal gedrag, maar in Frankrijk of Duitsland níét – alleen omdat de criteria anders zijn. En om de beoordeling van een bedrijf dat over de hele wereld opereert nog moeilijker te maken, is er eigenlijk een lokale interpretatie en toetsing nodig voor alle aspecten van CSR.

Waar ik me ongemakkelijker bij voel, is de vooralsnog korte lijst van sectoren die door de aard van hun activiteiten onethisch worden geacht. Kernenergie, wapens, tabak en sigaretten staan er steevast op. Maar sommigen willen er graag petroleummaatschappijen, alcohol- en bierproducenten en mogelijk ook de autoconstructeurs en andere aan toevoegen.

De negatieve kanten van kernenergie zijn me bekend, maar anderzijds hebben ze – vergeleken met centrales op kolen of andere fossiele brandstoffen – geen CO 2-uitstoot en is Europa maar al te blij dat ze helpen de Kyoto-norm te halen. Moeten we er dan maar nieuwe openen, zoals Finland en Tsjechië? Nee, niet noodzakelijk, maar je moet de zaken ook durven herbekijken. Niemand wil oorlog, maar zolang België een leger op de been houdt, zullen er wel wapens aangekocht worden en het is duidelijk dat Wallonië minder morele bezwaren heeft tegen de wapenhandel dan Vlaanderen. Zijn Vlamingen daarom ethischer dan Walen?

Het is goed dat bedrijven niet alleen beoordeeld worden op basis van financiële resultaten, maar ook op hun rol in de samenleving. Ze hebben die altijd gespeeld, maar er wordt verwacht dat ze daar publiek meer ruchtbaarheid aan geven. Dat is positief. Hun uitspraken zullen met of zonder hun medewerking aan een externe audit worden onderworpen. Het belangrijkste punt wordt het vastleggen van de normen en de inhoud die men geeft aan ‘ethisch verantwoord gedrag’. Goed dat hier achteraf nog altijd ruimte blijft voor een persoonlijke beoordeling.

Huib Crauwels

De auteur is sinds 1990 European Affairs officer bij Ford Motor Company en was voordien actief in de pers en de financiële wereld.

Waar baseer je ethisch gedrag op? Op westers-christelijke, islamitische of vrijzinnige waarden? Op Global Compact of op Netwerk Vlaanderen?