Het wordt een zware Post

McKinsey heeft een masterplan opgesteld voor de reorganisatie van De Post. Hoe moet het verder met het postbedrijf? We vroegen het aan minister van Overheidsbedrijven Rik Daems. Hij laat voor het eerst in zijn strategiekaarten kijken.

Negen jaar lang heeft het huidige directiecomité – sinds drie jaar onder leiding van gedelegeerd bestuurder André Bastien – geprobeerd De Post op de sporen te krijgen. Erg goed is dat niet gelukt. Gelukkig is de operatie ook niet erg mislukt. Laten we bij het positieve beginnen.

De Post is een gezond bedrijf met een omzet van 69,5 miljard frank en een bedrijfswinst van 4,2 miljard. In 1999 voorspelt André Bastien een bedrijfswinst die een miljard frank hoger ligt. Geen onaardige ratio.

De Post heeft een aanzet gegeven tot het vormen van business units.

In december 1997 werd een akkoord gesloten met de vakbonden om het budgettair personeel (voltijdse equivalenten) via natuurlijke afvloeiing en brugpensioen in te krimpen van ruim 42.000 naar 38.000 eenheden.

De Post is verbreed met de overname in 1997 van Ketels, een specialist in direct mail; het opstarten in maart dit jaar van Postshop, een joint venture met GIB-dochter Club voor de verkoop van papierwaren in postkantoren; de overname in september samen met AMP van krantenverdeler Districom; de oprichting in oktober van Securipost, een filiaal voor hybride mail (het afdrukken en verzenden van elektronisch aangeleverde informatie).

Andersen Consulting heeft een vierjarenplan voor de vernieuwing van de informatica opgesteld. Het werd in april van dit jaar goedgekeurd en op 1 mei startte PricewaterhouseCoopers met de implementatie ervan. De Post werkt daarvoor nauw samen met Oracle.

Tot daar het goede nieuws.

Bastien en zijn ploeg hebben steeds in het kader van het autonoom overheidsbedrijf moeten werken. Dat heeft uiteraard beperkingen. De vorige verantwoordelijke minister, Elio Di Rupo (PS), wou niet weten van al te vergaande maatregelen.

De Post blijft zitten met te veel werknemers. 79% van de omzet gaat naar personeelskosten, bij de Nederlandse post is dat minder dan 50%. Er wordt nu over “duizenden” afvloeiingen gesproken. Een vertegenwoordiger van een van de geïnteresseerde buitenlandse postbedrijven zegt dat allerlei berekeningen aantonen dat er 10.000 personeelsleden te veel zijn. “Wat De Post vandaag doet, kan gebeuren met 28.000 man,” zegt hij.

De Post heeft een grote achterstand op het vlak van automatisering. Slechts 40% à 45% van de poststukken wordt automatisch gesorteerd, in Duitsland en Nederland is dat ruim 90%. De tot nu toe uitgevoerde automatiseringen verliepen eerder chaotisch. Getuige daarvan de problemen in het nieuwe sorteercentrum Brussel X.

Het personeel wordt niet efficiënt ingezet. De Post zit met een gigantisch waterhoofd: veel te veel administratieve functies, veel te weinig operationele functies (lees: te weinig postbodes). Bovendien is er een scheeftrekking tussen Vlaanderen en Wallonië: Vlaanderen telt te weinig postbodes, Wallonië te veel. Een probleem dat door Di Rupo en de PS-gelinkte Bastien (ex-kabinetschef van Defensieminister Guy Coëme en één van de veroordeelden in de Agusta-affaire) niet is aangepakt. Zal de huidige minister van Overheidsbedrijven Rik Daems (VLD) het wel aandurven?

Door al die scheeftrekkingen bestaat er in Vlaanderen een erg grote werkdruk. Voor de sinds kort ingevoerde zaterdaguitreiking (van kranten) krijgen de postbodes een compensatiedag, maar door het gebrek aan personeel kan die niet worden opgenomen. Hetzelfde geldt voor veel vakantiedagen. Gevolg: ongenoegen bij het bestaande personeel, weinig interesse bij nieuw personeel. Het lage loon voor de postbodes is ook geen incentive.

De hoge werkdruk zorgt er ook voor dat het systeem van de ziektedagen wordt misbruikt. Het absenteïsme loopt op tot 10%. Niet verwonderlijk in een systeem waarbij iedereen een gecumuleerd recht heeft op 21 ziektedagen per jaar. Wie nooit ziek is, heeft dus aan het einde van zijn carrière recht op meer dan 30 maanden.

De problemen van De Post bestaan al lang. Maar nu moet er toch dringend een oplossing worden gevonden. In 2003 wordt de postmarkt immers geliberaliseerd. Vandaag is 75% van de bestelde stukken door De Post in monopolie. In 2003 blijft daar maar 38% van over. En in 2005 is de hele markt vrij.

Het monopolie in 2003 zou slechts behouden blijven voor brieven onder 350 gram. Maar er doen allerlei geruchten de ronde dat de liberalisering versneld wordt en dat de grens op 50 gram zou komen te liggen. Begin volgend jaar wordt van bevoegd Europees Commissaris Frits Bolkestein een beslissing verwacht.

Die liberalisering is een ramp voor De Post. De winst die het bedrijf nu boekt, komt grotendeels uit de activiteiten waar het een monopolie heeft. In geliberaliseerde domeinen maakt De Post verlies. Volgens de studie die PricewaterhouseCoopers en Morgan Stanley Dean Witter eind 1998 uitvoerden, kon voor de pakjes slechts 75% van de kosten gedekt worden, voor de zendingen zonder adres slechts 62%.

De buitenlandse concurrentie heeft niet gewacht op België. De Nederlandse Post heeft TNT gekocht en zo TNT Post Group ( TPG) gevormd. TPG is sinds vorig jaar op de beurs genoteerd. Deutsche Post heeft 25% in die andere grote pakjesverdeler DHL en kocht dit jaar onder meer de transport- en distributiedivisie van Nedlloyd. Deutsche Post bereidt zijn beursgang voor. Beide postbedrijven hebben zich ontwikkeld tot wereldwijde logistieke bedrijven. Het Franse La Poste leunt nauw aan bij Federal Express, ook al bleef dat tot nu toe allemaal wat in het schemerdonker met constructies à la française. De vierde grote pakjesverdeler, het Amerikaanse UPS, staat voorlopig alleen, maar volgens geruchten zou UPS een bod plannen op TPG.

Postbedrijven hebben verschillende mogelijkheden om zich te ontwikkelen (zie schema: Vier toekomstwegen). De wereldwijde expansie is onhaalbaar, maar het voorbeeld van de Zweedse post – een platform voor elektronische handel – kan wel worden gevolgd (zie kader: Het Zweedse model). “De Post kan in de relatie tussen overheid en burger als onafhankelijke ‘trusted party’ optreden,” zegt Jos Vranken van Andersen Consulting. “De ontwikkeling van e-forms, zoals een elektronische belastingbrief, wordt mogelijk van zodra de digitale handtekening op punt staat.”

De toevoeging van een aparte business unit nieuwe elektronische producten door minister Daems is een hoopvol teken. Maar Martine Durez, lid van het directiecomité van De Post, beseft dat haar bedrijf nog niet klaar is voor grote projecten. “We mogen niets beloven dat we niet kunnen waarmaken,” zegt ze. “Zonder een goede basisstructuur, en dat zal nog enkele jaren duren, kunnen we geen grote nieuwigheden lanceren. Wat niet belet dat we vrij snel met de elektronische aangetekende brief en met elektronische postzegels zullen starten.”

Martine Durez is naar verluidt het lid van het directiecomité dat de meeste kans heeft de veranderingen te overleven. De Post wordt immers op 1 maart een NV en dan zal er ook een nieuw directiecomité komen. Gedelegeerd bestuurder André Bastien zal zeker opstappen. Willy Van Kerckhove is nu al, met stille trom, vertrokken uit het directiecomité en leidt de internationale post. Frans Job zou ook opstappen. Het lot van Pierre Verkaeren en Jan Verbeeren is nog onzeker.

Trends. U hebt McKinsey een masterplan voor De Post laten opstellen. Er wordt gesproken van duizenden jobs die verdwijnen?

Rik Daems (Minister van Overheidsbedrijven). Elk cijfer dat vandaag genoemd wordt, is pure speculatie. Het aantal is afhankelijk van de manier waarop je het businessplan uitvoert en de tijd waarover je het spreidt. Op vraag van de vakbonden heb ik bij McKinsey een human resources-behoeftenplan besteld. Dat is pas in februari af. Het plan zal zeker repercussie hebben op een groot aantal mensen. Maar dat kan in de beste verstandhouding en in vol overleg met de vakbonden verlopen.

Het businessplan wordt ook aangevuld met een investerings- en financieringsplan. In de periode januari-februari moeten we daarmee rond zijn. Om dan in de eerste helft van 2000 De Post om te vormen naar een NV. Dan kunnen we eventueel kapitaal aantrekken en partnerships sluiten. Zoals voorzien komt er ook een aangepaste raad van bestuur en een nieuw management. We hebben dan nog 2,5 jaar tijd om de conversie naar een bedrijf dat in de markt staat met succes om te zetten.

De Post heeft te weinig mensen in Vlaanderen, te veel in Wallonië. Zal u het aandurven daar iets aan te doen?

Ik ga ervan uit dat indien er scheeftrekkingen zijn ze tot uiting zullen komen in het human resources-plan dat McKinsey zal uitwerken. Ik wil niet vooruitlopen op de feiten.

Wat is de inhoud van het McKinsey-plan?

McKinsey kreeg als opdracht te onderzoeken hoe De Post zich moet positioneren in een vrijgemaakte markt. In het masterplan wordt de al bestaande idee van business units en het sluiten van partnerships versterkt. Binnenlandse post blijft de grootste business unit. Het is het bij uitstek winstgevende stuk vandaag en zal dat ook morgen blijven. We kunnen de binnenlandse post met de nodige investeringen en organisatieverbeteringen sterk houden in een vrijgemaakte markt. Een partnership, met veel plezier, maar het hoeft niet echt.

Andere business units zijn internationale post, de financiële post, pakjes en expres, verkooppunten en filatelie. En ikzelf voeg daar een afdeling hybride mail en e-mail aan toe. Bij de financiële post is er nu al een samenwerking met Fortis (voor bankzaken) en met Axa Royale Belge (voor verzekeringen). Bij internationale post en bij pakjes en expres is een partnership logisch, want het is een internationaal gegeven.

Partnerships zijn een te verkiezen strategie. Ik spreek me niet uit of het per business unit moet zijn of in globo. Het enige wat ik niet wil, is dat de goede business units met partners in zee gaan, en dat de slechte overblijven voor de overheid. Mijn strategie is partnerships te sluiten waar het nodig is en als het kan, waarom niet, allesomvattend voor de hele Post. Het wordt bijna onvermijdelijk als je de goodies wil hebben, dat je ook de baddies moet meenemen.

Gedelegeerd bestuurder André Bastien heeft verklaard dat voor pakjes en expres een akkoord met een partner nabij is. Sluit dit soort akkoorden niet uit dat er een allesomvattende partner komt? De studie van PricewaterhouseCoopers heeft hiervoor zeer uitdrukkelijk gewaarschuwd.

Het echt interessante deel is de binnenlandse post. De andere stukken zijn ook interessant, maar moeten kaderen in een internationale context. België is maar een klein stukje van Europa. Het management moet zijn voorkeur geven, de regering zal beslissen. Ik moet zorgen dat de aandeelhouderswaarde en de belangen van het personeel gewaarborgd zijn. Voor mij zijn beide opties mogelijk, zowel een allesomvattend als een gedeeltelijk partnership.

Vandaag bestaat er waarschijnlijk minder interesse dan morgen, als we al een stuk van de weg zullen hebben afgelegd. Ik ben ervan overtuigd dat elk fatsoenlijk postbedrijf dan aan de deur zal staan. In dit bedrijf is waardecreatie mogelijk.

Men zegt dat u al een kandidaat voor de opvolging van Bastien hebt?

Op 1 maart komt er een nieuwe raad van bestuur en een nieuw management. Ik wil wel aanstippen dat er bij De Post heel wat goede elementen voorhanden zijn. Je gaat toch niet onvoorbereid naar een feest. Je neemt toch altijd een cadeau mee. Het is evident dat we contacten hebben.

De omvorming naar een NV is formeel, dat verandert de mentaliteit nog niet?

Het betekent meer dan u vermoedt. Het geeft ook een echte bedrijfscultuur, de idee dat De Post een vennootschap is, die klantgericht werkt. Dit verandert het karakter van het bedrijf. De Post is eigenlijk een groot distributiebedrijf, met 14.000 salesmensen op de straat. De postbode is een ambassadeur van het bedrijf.

Blijft het statuut van de werknemers in de NV Post?

Daar raken we niet aan. De omvorming naar een NV heeft daar geen effect op.

Ook niet voor nieuwe mensen?

Dat is iets anders. Dat moeten we bekijken in het personeelsbehoeftenplan. Maar dat ligt zo gevoelig dat ik daar niet op wil vooruitlopen.

Niet op operationeel vlak wordt er geluierd, wel op administratief vlak.

No comment. Dat is trouwens niet zeker. Ik geloof sterk in De Post. Ik bezoek elke week – om vijf uur ‘s morgens of om middernacht – een sorteercentrum of een ander onderdeel van De Post. Overal waar ik kom, zie ik mensen die bekommerd zijn om het bedrijf, die vooruit willen en zich inzetten. Die hebben ook nog fierheid.

Maar van het systeem van de ziektedagen wordt toch geprofiteerd?

Niet alles is rozengeur en maneschijn. Maar dat absenteïsme is zelfs niet zo onbegrijpelijk. Veel hangt af van de kwaliteit van het middle management. Als dat goed werkt, zijn er geen problemen.

Welke investering is nodig voor het uitvoeren van het businessplan?

Dat is nog niet uitgemaakt. Het gaat zeker om een bedrag dat intern te mobiliseren is. De Post heeft geen schulden en heeft dus mogelijkheden om een externe financiering te vinden van 15 à 20 miljard frank.

De vorige regering had ook 12 miljard gereserveerd voor De Post. Volgens Bastien zal dat bedrag gebruikt worden voor het personeelsplan.

Voor de hervorming van De Post moet een aantal investeringen gebeuren op operationeel, technisch en personeelsvlak. Het human resources-plan zal een financieel luik bevatten, maar hoeveel geld er precies nodig is, is vandaag nog niet bekend. Ik hou alvast zeker rekening met 12 miljard. Het personeelsplan zal ook eerst met de vakbonden besproken worden.

De 12 miljard en de financieringscapaciteit van 15 à 20 miljard geven een totaalpakket, waarmee de investeringen en het personeelsplan over middellange termijn uitgevoerd kunnen worden. We zullen moeten rekenen op financiering bij partners, afhankelijk van de termijn waarop we het plan uitvoeren. Dat is nog niet uitgemaakt.

De financiële post zit in een joint venture met Fortis, dat nu met ASLK over twee kanalen beschikt. In Duitsland heeft Deutsche Post de Postbank teruggekocht vanwege te strategisch. Is dat ook hier mogelijk?

We hebben een contract tot 2004. En contracten leef ik na. Ik zie daar trouwens een gunstige ontwikkeling. De enige vraag die ik me stel, is hoe de Bank van de Post kan inspelen op de trend van het bankverzekeren met een aparte partner voor beide takken.

Hoe belangrijk is de elektronische handel voor De Post?

De Post moet de digitalisering van de maatschappij volgen. Niet omdat de post een krimpmarkt is. De vermindering van fysische post zal niet in dezelfde verhouding dalen als elektronische communicatie stijgt. Ik ben ervan overtuigd dat de post een potentiële groeimarkt is. Er wordt meer en meer elektronisch besteld, maar die producten moeten ook geleverd worden. Dat doet de post, dit is een logistiek bedrijf met een grote toekomst.

Die redenering klopt, alleen staat de Belgische Post op dat vlak zwak en is ABX, de pakjesdienst van de spoorwegen, een heel sterke speler. En Bastien heeft gezegd dat ABX voor hem niet meer hoeft.

In het verhaal van de partnerships heeft ABX nog niet echt laten blijken dat het wil samenwerken. Maar ik meen meer en meer te begrijpen dat dat niet uitgesloten is. We moeten dat zeker bekijken. Er zijn evidente synergieën, maar die zijn er ook met andere pakjesbedrijven.

Maar laten we niet op de zaken vooruitlopen. Vandaag is het vervolledigen van het masterplan met een goed human resources- en financieel luik de prioriteit. Daarna zal er eventueel gezocht worden naar partners.

U hebt ook een public private partnership aangekondigd rond de elektronische communicatie bij de overheid.

We gaan daar 1 miljard frank in investeren. Doel is een veilige elektronische signatuur te ontwikkelen. Dan zal bijvoorbeeld een elektronische belastingbrief mogelijk worden. We werken ook aan een ontwerp van wet rond computercriminaliteit. Je moet immers het vertrouwen van de consument winnen.

Maar is de achterstand van De Post niet te groot om nog mee te kunnen?

Er is een grote achterstand, maar met de huidige technologische stand van zaken heb je niet zoveel tijd nodig om die in te halen. Vijftien jaar geleden zou die achterstand alleen maar groter kunnen worden. Nu niet meer.

Maar er mag wel geen maand meer verloren worden?

We gaan dat proberen. Ook al is dat niet zo evident. Het management heeft zijn job goed gedaan. Het is een overgangsbestuur geweest. Nu gaan we er met een nieuwe ploeg tegenaan. Ik zou het zelf willen doen. Indien ik geen minister was, zou ik mijn kandidatuur indienen. Ik zou De Post zelf willen leiden.

guido muelenaer