Het ‘verontschuldigende’ grensbord België

Tony Judt beschrijft de geschiedenis van het naoorlogse Europa. Bloedernstig en tegelijkertijd pittig, kritisch en vooral verbazingwekkend boeiend.

Wie België binnenrijdt, ziet het bijna verontschuldigende bord met in kleine letters België of Belgique weleens over het hoofd. Bezoekers kunnen echter moeilijk naast de grote, kleurrijke provincieborden kijken en al evenmin naast de borden die hen welkom heten in Vlaanderen of Wallonië. “Het leek wel alsof de gebruikelijke regeling was omgekeerd: de buitengrenzen van het land waren niet meer dan een formaliteit, maar de binnengrenzen moesten dreigend en heel echt lijken,” schrijft Tony Judt in zijn magistrale Na de oorlog – Een geschiedenis van Europa sinds 1945.

De observatie van de grensborden en de nauwgezette analyse die erop volgt, typeert de Britse historicus. Hij vergeet het land niet waar “de politiek van het nationale separatisme zich in al zijn concentratie openbaarde.” Hij licht de barsten in België niet alleen toe, hij vergelijkt ook met andere regio’s. En dat alles haarfijn in een ruim duizend bladzijden dikke turf die zowel de grote politieke verschuivingen, de economische ontwikkelingen als de maatschappelijke trends in heel West- én Oost-Europa in kaart brengt. Misschien is dat nog wel de grootste verdienste van dit herculeswerk: Judt houdt zijn adembenemende analyse aangenaam leesbaar dankzij een juist evenwicht tussen grote lijnen en pittige details, tussen ernstig onderzoek en hartige anekdotes, tussen complex betoog en boeiende portretten. Je hoeft geen geschiedenisfreak of politieke droogstoppel te zijn om met volle teugen van dit boek te genieten.

Het helpt ook wel dat Tony Judt (1948) de lezer geregeld doet schrikken met eigenzinnige inzichten. De controverse is deze joodse historicus, wiens vader geboren werd in Antwerpen, nooit uit de weg gegaan. Zo’n gewaagd staaltje krijgen we, bijvoorbeeld, wanneer hij de vreedzame val van de Berlijnse Muur en het scheuren van het IJzeren Gordijn in de eerste plaats toeschrijft aan Sovjetleider Michael Gorbatsjov – en dus niet aan de gespierde taal van Ronald Reagan of de gebeden van de Poolse paus Johannes Paulus II.

Uiteindelijk vormt verbazing de hoofdlijn van het boek, verbazing over de snelheid waarmee Europa als een feniks uit de as van de Tweede Wereldoorlog herrees. In Oost-Europa verliep dat proces weliswaar veel problematischer, maar zelfs het Europese schisma en de decennialange dreiging van de Koude Oorlog hebben het grotendeels vredevolle herstel niet in de weg gestaan. Een niet geringe rol in dat herstel schrijft Judt toe aan de westerse welvaartsstaat. Die werd in het leven geroepen door politici die de oorzaken van de oorlog wilden uitbannen. De welvaartsstaat of het Europese sociale model moest het gevaar van de armoedeval, die zo funest was in de jaren dertig, voorkomen. Stabiliteit moest veiligheid brengen. Die bekommernis vormde de opstap naar de Europese Unie.

Tony Judt, Na de oorlog – Een geschiedenis van Europa sinds 1945. Contact, 1055 blz., 69,90 euro.

Luc De Decker