Het is toch weer de economie!

Derk Jan Eppink

Tot voor kort dacht elke waarnemer dat de Amerikaanse presidentsverkiezingen zouden gaan over Irak. Het Amerikaanse leger zit er vast, 4000 Amerikaanse militairen sneuvelden en het Amerikaanse publiek wil een einde aan het avontuur. Maar Irak zakt op de ranglijst van de thema’s. Het gaat er beter en domineert het nieuws niet meer. En zo komt de economie weer bovendrijven als onderwerp nummer 1.

De verbetering in Irak is vooral een tegenslag voor de Democraten. Presidentskandidate Hillary Clinton wilde de Republikeinen om de oren slaan met ‘mismanagement’. Maar de strategie van generaal Petraeus om meer troepen in te zetten voor ordehandhaving in stedelijke gebieden had succes. De zogenoemde ‘surge’ leidde tot minder geweld, minder Amerikaanse doden en meer stabiliteit. De Democraten moeten hun politieke agenda ineens omgooien en de Republikeinen zijn enigszins opgelucht.

De inzet van de verkiezingen wordt belastingen, gezondheidszorg, werkloosheid, immigratie, onderwijs en de positie van de middenklasse, de ruggengraat van de Amerikaanse samenleving. Europeanen denken dat belastingen in de VS laag zijn, maar dat is een schromelijke vergissing. Wie niet goed thuis is in de aftrekposten betaalt veel belasting aan de stad, de staat en de federale overheid. Bovendien is de belastingdienst IRS buitengewoon effectief. De IRS kijkt een burger gemakkelijk achter de kaarten en schroomt niet een notoire belastingontduiker in de kraag te grijpen. Tijdens het recente CNN-debat tussen Republikeinse kandidaten in Sint-Petersburg, Florida, zei kandidaat Mike Huckabee: “Ik wil de IRS afschaffen.” Hij kreeg bijna een staande ovatie.

Daarom hoor je bij elke presidentsverkiezing: lower taxes! In het begin van zijn eerste ambtstermijn loste president Bush een verkiezingsbelofte in: een belastingverlaging van 1,3 triljoen dollar. Het was de grootste belastingverlaging in de Amerikaanse geschiedenis. De economische erfenis van Bush is niet slecht. De Amerikaanse economie groeide gemiddeld met 2,5 %, de werkloosheid is laag met 4,5 % en het begrotingstekort blijft dit jaar binnen de perken. De VS voldoen zonder moeite aan de Maastrichtnormen, in tegenstelling tot Frankrijk, Duitsland en Italië. Het begrotingstekort van 434 miljard dollar in 2006 was een gevolg van het Bushconcept ‘Compassionate Conservatism’. Bush trok miljarden uit voor steun aan arme kinderen in het programma No Child Left Behind, voor gezondheidszorg en ziekteverzekering. Veel aartsconservatieven verwijten de sociale conservatief Bush dat hij zich bezondigde aan ‘Big Government’.

De Democraten hebben de aanval ingezet op het belastingsysteem, vooral op de Alternative Minimum Tax (AMT). Deze AMT werd in 1970 ingevoerd om 155 steenrijke Amerikanen in ieder geval een minimumtarief van 26 % aan inkomensbelastingen te laten betalen. Bij bedrijven lag dat tarief op 20 %. Rijke Amerikanen stapelden voordien aftrekposten op elkaar en betaalden vrijwel niets. Maar de AMT was niet geïndexeerd voor inflatie en trof steeds meer Amerikanen, met name de hogere middenklasse. Tweeverdieners met een inkomen tussen de 100.000 en 500.000 dollar per jaar vallen nu ook onder de AMT.

De Democratische congresafgevaardigde Charles Rangel, voorzitter van de Eigen Middelen Commissie, wil een stelselherziening en zo de AMT afschaffen. In de plaats komt een speciale belasting voor ‘rijken’ met een inkomen boven 200.000 dollar. Zij moeten het geld opbrengen voor een universele ziektekostenverzekering zodat ook de 45 miljoen onverzekerden gedekt zijn.

Hier ontstaat de ruzie. De Republikeinse kandidaat Mitt Romney beschuldigde de Democraten van de “grootste belastingverhoging aller tijden”. De Amerikaanse middenklasse zit met oplopende kosten, zoals het onderwijs voor kinderen en de ziekteverzekering. Republikeinse kandidaten zoals Rudy Giuliani willen vasthouden aan de belastingverlaging van Bush. Democratische kandidaten zoals Hillary Clinton en Barak Obama willen die belastingverlaging ongedaan maken. Dat is op zich een enorme belastingverhoging. Clinton wil de lat voor de AMT leggen op een jaarlijks inkomen van 250.000 dollar. Republikein John McCain wil de AMT het liefst afschaffen, terwijl Giuliani en Romney genereuze belastingverlagingen willen. Giuliani eist een reaganachtige belastingverlaging van 5 tot 20 %. Romney wil de belasting op woningeigendom afschaffen. Tijdens het CNN-debat beloofden ze, als president, elk Congresvoorstel om belastingen te verhogen met een veto te zullen torpederen.

In het spoor van het belastingdebat zit het ziektekostendebat. Hier heeft Clinton de leiding met een plan voor universele ziektekostendekking. Zij lanceerde een plan voor universele dekking met een mix aan overheidsmaatregelen en particulier initiatief. Clinton leerde van haar vroegere fout volledig op de overheid te rekenen. Maar de Republikeinen lopen te hoop tegen ‘socialized health care’.

Het is de vraag in hoeverre de middenklasse, ook de ruggengraat van het electoraat, te vinden is voor een dure oplossing. In Amerika registreert de middenklasse zich als kiezersvolk en stemt massaal. Armere Amerikanen doen dat veel minder. Universele dekking kan daarom, in politiek opzicht, niet worden doorgevoerd tegen de belangen van de middenklasse. En die middenklasse zit krap. De middeninkomens leven op krediet, de kosten van studerende kinderen lopen op en de rente van de hypotheken eveneens. Ook in Amerika zit het hart links en de beurs rechts.

De auteur is schrijver en columnist. Hij woont en werkt in de verenigde staten.