Het grote gebrek

Als belastingverhogingen aan de man gebracht worden als structurele maatregelen zijn de rationaliteit en de intellectuele eerlijkheid ver zoek.

De opstapeling van onopgeloste problemen wordt steeds groter. Syrië, Iran, Noord-Korea, de klimaatproblematiek en de crisis in de eurozone zijn maar een greep uit de ton van zorgelijke ontwikkelingen. Ook in ons land krijgen we koek van dat deeg, want belangrijke economische, financiële, sociale en maatschappelijke pijnpunten worden maar niet opgelost. Denk bijvoorbeeld aan de toestand van de publieke financiën, de ontoereikende voorbereiding op de vergrijzingstsunami, de gehavende internationale concurrentiepositie van de bedrijven, het eenheidsstatuut, de jeugdwerkloosheid, de migrantenintegratie en de scheve relatie tussen de gemeenschappen in dit land.

Loopt er een rode draad door de opstapeling van onopgeloste problemen? Ja, want het beleid schiet tekort, zou je impulsief denken. Maar dat volstaat niet, omdat die bedenking analytisch weinig bijbrengt. Waarom schiet het beleid systematisch tekort? Die vraag verdient een proeve van antwoord. We beperken ons tot België en de eurozone, al lijkt de oplossing ook relevant buiten België en Europa.

De politieke besluitvorming in België, de Europese Unie en de eurozone functioneert het beste als er niet te grondig moet worden gesleuteld, leert de ervaring van de jongste decennia. Kleinere bijsturingen kunnen meestal zonder de gevestigde waarden en belangengroepen nadrukkelijk voor het hoofd te stoten. Fragmentair verzet tegen het beleid kan in zulke omstandigheden politiek — lees: zeker ook electoraal — gecounterd worden zonder al te veel averij. Komen gevestigde waarden als de vakbonden, de grote banken en andere krachtige lobby’s in het gedrang, dan dreigt veel meer schade voor de bewindvoerders.

Beperkte bijsturingen of correcties in de marge kunnen volstaan, zolang het basismodel niet ter discussie staat of niet onder onhoudbare druk komt. Maar België en de eurozone zitten in een fase waarin beperkte correcties niet meer volstaan om het vigerende model overeind te houden. Er ontstaat een dubbele en ietwat contradictorische krampachtigaheid. Enerzijds proberen de beleidsvoerders de realiteit van de onhoudbare druk op het bestaande model te minimaliseren en zelfs te ontkennen. Anderzijds doen ze pogingen om gemorrel in de marge voor te stellen als een structureel anders beleid.

Deze dubbele krampachtigheid leidt onder meer tot diepgewortelde ontevredenheid bij het brede publiek. Slag om slinger blijkt dat het beleid niet of onvoldoende werkt. Denk aan de martelgang van het begrotingsbeleid in België of de onophoudelijke crisissen in de eurozone. De politieke orde drijft daarmee een toenemend aantal mensen in de armen van zij die het over een heel andere boeg willen gooien. De meest extreme, gekke en zelfs gevaarlijke ideeën en beleidsvoorstellen krijgen het aureool van een ernstig alternatief.

Het basismodel in België en in de eurozone staat onder existentiële druk. In de eurozone komt dat door de foute structuur waarmee we veertien jaar geleden van start gingen. Op verscheidene punten moet die structuur grondig gewijzigd worden en dat vereist ingrepen die politiek en maatschappelijk zeer ver gaan (zie p. 14). Een meerderheid van de beleidsvoerders heeft niet de stamina om die uitdagingen aan te gaan. Je krijgt de indruk dat het om te veel en te ingrijpende zaken gaat om behapbaar te zijn op het politieke forum.

Een vergelijkbare situatie geldt voor België. Ondanks de ronkende retoriek van de regering-Di Rupo kun je bezwaarlijk onder de indruk zijn van het structurele karakter van haar ingrepen. Als belastingverhogingen aan de man gebracht worden als structurele maatregelen, zijn de rationaliteit en de intellectuele eerlijkheid ver zoek. Ook de Belgische bewindvoerders geven de indruk dat wat echt moet gebeuren om de boel maatschappelijk en sociaaleconomisch weer vlot te trekken, te veel en te ingrijpend is.

Het grote gebrek is het onvermogen van het beleid om grote stappen te doen en tot de noodzakelijke wijzigingen te komen aan de fundamenten van de maatschappelijke en economische modellen, die niet of nauwelijks nog werken. Hoe langer we die stappen uitstellen, hoe groter de schade en hoe moeilijker de weg naar nieuwe, eigentijdse modellen wordt.

JOHAN VAN OVERTVELDT, Hoofdredacteur