“Het gesjoemel is voorbij”

Michel ‘de bruut’ Vanden Abeele trekt vandaag, donderdag 16 december 2004, de deur van Eurostat definitief achter zich dicht. De Belgische eurocraat kuiste het voorbije anderhalf jaar de Augiasstal van het Europese statistisch instituut grondig uit en zette de sjoemelaars aan de deur. De Europese Commissie wil van Eurostat een efficiënte cijfermachine maken. Die moet ook een einde maken aan het geknoei met cijfers, zoals Griekenland

dat deed.

Nog maar net is de Europese Unie bekomen van het Griekse cijfergesjoemel over het overheidstekort en er raakt bekend dat ook Italië sinds 1997 geprutst zou hebben met de begrotingscijfers. Eurostat, het Europese instituut voor de statistiek, zou geflatteerde cijfers hebben gekregen van Italië. Er dreigt dus nog een lijk uit de kast van het rotte verleden van Eurostat te vallen. Een nieuwe blaam voor de EU en een nieuwe knak in de geloofwaardigheid van zijn statistisch huis lijkt op til. Nochtans is Eurostat klaar voor een comeback. “De markten houden weer rekening met de cijfers van Eurostat,” verkondigt econoom GwynHacche ( HSBC) in The Wall Street Journal. De statistieken omvatten sinds 1 mei 2003 ook de 25 lidstaten van de EU, en daar zijn ze bij Eurostat best fier op.

Eurostat dankt zijn herwonnen aanzien aan de Belg Michel Vanden Abeele ( PS), een eurocraat in hart en nieren met 30 jaar dienst in de Brusselse EU-coulissen. Anderhalf jaar geleden kreeg hij een laatste grote opdracht: de boel bij Eurostat opkuisen. De directeur-generaal van Eurostat moest niet alleen wieden in de miljoenencontracten die de top van Eurostat had uitbesteed aan bevriende vzw’s, waarbij er geld aan hun handen was blijven plakken, Eurostat moest ook de Griekse tragedie verteren. Eurostat wist, net als de halve EU, van de gammele cijfers, maar trok niet aan de alarmbel. Eurocratië was blij dat de Grieken meededen en het gesjoemel werd stilzwijgend met de mantel der liefde bedekt. “Griekenland was voor ons nog het grootste drama. Eurostat moet immers op de eerste plaats betrouwbare cijfers produceren,” getuigt Vanden Abeele.

Statistiek is dus meer dan de nachtmerrie van menig student. Statistiek is politiek. Een tekort van bijna 3 % of van meer dan 3 % maakt in euroland een groot verschil. Griekenland mocht meedoen met de euro op basis van foute cijfers. Toch komen de Europese statistici versterkt uit de affaire. De Europese Commissie zal deze maand nieuwe normen opleggen, die de kwaliteit van de statistieken garandeert. Eurostat krijgt ook meer middelen om controle uit te voeren.

De job van Vanden Abeele zit er nu op bij Eurostat. De laatste jaren van zijn lange carrière zal hij de EU vertegenwoordigen bij de Oeso en de Unesco in Parijs. “Een aangename fin de carrière. Ik kan het wat rustiger aandoen. Gelukkig maar,” klinkt het in zijn bijkantoor in Brussel. ” Et Paris n’est pas enmerdant non plus, hé.”

Maar eerst doet de hoogste Belg in de eurocratie nog zijn boekje open over de corruptie, de verstarring en het gesjoemel met cijfers bij Eurostat. En over zijn opkuisoperatie. Exclusief in Trends.

MICHEL VANDEN ABEELE (EUROSTAT). “Ik heb geen kaas gegeten van statistiek, dus kon ik me moeilijk moeien met de inhoud van de prestaties. Wel met de manier waarop men tewerk ging. Noem het micromanagement: ik moeide me overal mee. Er werd geen euro gespendeerd aan missies, seminaries of conferenties zonder mijn fiat. En ik kan u zeggen dat er wat rondgereisd werd. In mijn dertigjarige carrière bij de Commissie kreeg ik nooit zoveel uitnodigingen om te gaan spreken. Het is een klein wereldje, dat vooral respect van elkaar krijgt. Dus ging men elkaar opzoeken op conferenties in Mexico, Washington en Nieuw-Zeeland om de methodologie bij te stellen, zoals dat heet. Want de waarde van een statistiek is de serie en de vergelijkbaarheid met andere statistieken.”

“Een en ander zou nog te verantwoorden zijn als het resultaat opleverde. Niet, dus. Op een bepaald moment wisten we exact hoeveel koeien er in de Unie rondliepen, maar niet hoeveel inwoners er waren. Statistici hebben de gewoonte zaken complex te maken. Als de leek zijn cijfers kan begrijpen, moet er iets fout mee zijn, zo redeneren ze. Ik heb aan die praktijken een einde gemaakt. Als de gegevens niet duidelijk zijn, moeten ze worden voorgesteld op een transparante manier.”

Vandaar uw bijnaam ‘de bruut’?

VANDEN ABEELE. “Een ander koosnaampje was le grand méchant. Het was niet mijn bedoeling om me hier sympathiek te maken, wel de zaak in orde te brengen. Sinds oktober 2003 werden alle 33 chefs ontslagen. Ze konden zich kandidaat stellen voor hun eigen functie. Dat is niet evident voor een topadministratie. Voor elke post waren er 25 kandidaten. Iets meer dan de helft werd bevestigd. Voor de vijf topfuncties werden er twee anciens opnieuw benoemd: Bart Meganck (een ex van de Nationale Bank van België) en Pedro Diaz. De productie van de 680 personeelsleden werd ook bijgestuurd. Voor zover ze al niet op reis waren, was het niet altijd even duidelijk of ze wel werkten. Ieder deed hier vroeger zijn zin. Mensen hielden hun boetiek niet open. Begrijp me niet verkeerd: de meeste medewerkers zijn goede, intelligente professionals en kunnen zich nu eindelijk bezighouden met hun kerntaak: statistiek.”

Botste u op veel interne weerstand bij uw reorganisatie?

VANDEN ABEELE. “Uiteraard was het in het begin niet gemakkelijk. De machine moest immers blijven draaien terwijl ze gerepareerd werd. Het milieu van een administratie is niet gewend aan de schok die een externe crisismanager teweeg kan brengen. Degenen die slecht presteerden, zijn hun functie kwijt. Zonder veel tegenstand. Ik had immers carte blanche van de Commissie gekregen. Bovendien had ik niets te verliezen. Ik was niet eens kandidaat voor deze functie, en kreeg bij mijn aanstelling een half uur om te beslissen of ik toehapte. Uiteraard waren er in het begin wat interne spanningen. Zo kreeg ik te horen dat ik geen statisticus was. Maar ik weet dat twee plus twee plus twee gelijk is aan zes, en gedeeld door drie geeft dat een gemiddelde van twee. Ingewikkelder dan dat is transparante statistiek niet.”

“De vroegere top beschouwde Eurostat als een bedrijf, dat winst moest maken. Voor mij is het leveren van betrouwbare cijfers een openbare dienst, die gratis werkt voor alle geïnteresseerden. Maar omdat Eurostat niet goed presteerde, werd het werk uitbesteed aan externe vzw’s. En om die contracten te betalen, leek het wel dat Eurostat een profitcenter moest zijn. Door komaf te maken met die contracten en te besparen op andere kosten, konden we drie miljoen euro vrijmaken om te investeren in informatica. Alle statistieken zijn nu gratis én met een muisklik na drie seconden beschikbaar.”

Is aan de uitbesteding aan dubieuze vzw’s een einde gekomen?

VANDEN ABEELE. “De vrienden van de vrienden – vaak gewezen collega’s – kregen mooie contracten toegespeeld. Ook de uitbesteding van de publicaties gebeurde niet altijd correct. Te veel medewerkers van Eurostat hebben hun handen verbrand. Ik heb er een einde aan gemaakt. Er zijn verschillende externe audits gebeurd om deze zaak ten gronde uit te spitten. Voortaan zullen de aanbestedingen transparant verlopen en kan iedereen eraan deelnemen.”

Geld verdween in de zakken van gewezen toplui van Eurostat. Fraude, dus. Hoe reageert u daarop?

VANDEN ABEELE. “Er waren enkele contracten waarbij er sprake was van verduistering van geldmiddelen. Vanaf het moment dat ik vermoedde dat er fraude in het spel was, stuurde ik het dossier door naar Olaf ( nvdr – de interne antifraudecel van de Europese Commissie). Ik vind het verschrikkelijk dat er met overheidsgeld werd geknoeid. Voor iemand met een socialistische achtergrond, zoals ik, is overheidsgeld heilig.”

Is het gesjoemel nu voorbij?

VANDEN ABEELE. “Jawel, de cultuur is veranderd. Onze ambtenaren zijn opnieuw dienaar van de staat. De zin voor openbare dienstverlening en fierheid zijn terug. Of iedereen het begrepen heeft binnen Eurostat? Bij crisismanagement is er altijd een derde dat het begrepen heeft en akkoord gaat, een derde dat het begrepen heeft maar niet akkoord gaat, en een derde dat het niet begrepen heeft. Maar mijn taak zit erop. Le grand méchant kan worden vervangen door een sympathieker iemand, die nodig is om Eurostat op de sporen te zetten. Door de problemen met de statistieken van de lidstaten is er nood aan een krachtige organisatie.”

“Eurostat heeft ook de relatie met de lidstaten herzien en de methodologie om de cijfers vergelijkbaar te maken. Eurostat is voor zijn bevoorrading afhankelijk van de officiële statistieken die de lidstaten doorsturen. We evolueren daarom van gentlemen’s agreements met de lidstaten naar heuse reglementen. Zo kunnen we nakijken of een lidstaat de juiste statistieken tijdig levert. Het probleem van Eurostat is de vertraging waarmee de cijfers van de lidstaten en van de EU komen. Met een reglement kunnen we een procedure opstarten. Een reglement geeft ons een stok achter de deur.”

Hoe is het mogelijk dat de Grieken Eurostat en de EU om de tuin wisten te leiden?

VANDEN ABEELE. “De Grieken hadden hun militaire uitgaven niet goed geboekt, omdat die zogezegd geheim moesten blijven. Ze hebben ook berekeningsfouten gemaakt in hun BTW-ontvangsten. Sinds 1997 zijn er heel wat discussies geweest tussen Eurostat en de Grieken. Officieel daalde het Griekse overheidstekort fors tussen 1995 en 1999. In 1999 werd een tekort van 1,6 % doorgespeeld. In feite was het 3,4 %. Griekenland leek dus klaar om mee te doen met de euro, maar voldeed achteraf gezien niet aan de voorwaarden van het Verdrag van Maastricht (een van de voorwaarden is dat het overheidstekort niet hoger is dan 3 % van het bruto binnenlands product). De Griekse affaire bleef veel te lang een debat tussen statistici en is veel te laat doorgespeeld aan de politici.”

Wie is verantwoordelijk?

VANDEN ABEELE. “De nieuwe rechtse Griekse regering zegt dat het de schuld van de vorige linkse regering is. Hebben de Grieken vals gespeeld? Ik weet het niet. Ik kan dat als ambtenaar moeilijk zeggen – hebben ze de methodologie niet begrepen of hebben ze echt vals gespeeld? Het pas gepubliceerde rapport over de zaak legt de verantwoordelijkheid bij zowel de Grieken als bij Eurostat. Allebei hebben ze boter op het hoofd. De Grieken speelden foute cijfers door en Eurostat heeft geen kruisonderzoek gedaan. Want het Griekse overheidstekort daalde wel snel, maar de overheidsschuld daalde niet in dezelfde mate. Dat zou een signaal geweest moeten zijn.”

Statistici kunnen dus toch de waarheid achterhalen?

VANDEN ABEELE. “Denkt u dat? Kijk naar de affaire- Enron. Hoelang heeft dat bedrijf de waarheid kunnen verdoezelen? Zelfs de Nationale Bank van Griekenland zei dat de cijfers over het overheidstekort juist waren. Eurostat heeft ook niet de bevoegdheid een echte audit te doen. Maar dankzij de Griekse zaak zal de macht van Eurostat versterkt worden. We krijgen meer controle en er komt een gedragscode. Uiteindelijk was de Griekse affaire vervelender voor Eurostat dan de interne toestand. Onze geloofwaardigheid stond op het spel.”

Daan Killemaes – Hans Brockmans

“De vrienden van de vrienden – vaak gewezen collega’s – kregen mooie contracten toegespeeld.”

“Voor zover de medewerkers al niet op reis waren, was het niet altijd even duidelijk of ze wel werkten.”

“Statistici hebben de gewoonte zaken complex te maken. Als de leek de cijfers kan begrijpen, moet er iets fout mee zijn, zo redeneren ze.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content