Het beste hulpmiddel voor complexe problemen is er al

Economen en psychologen hebben overtuigend aangetoond dat ons rationele brein er niet veel van bakt. We zijn een speelbal van emoties, vooroordelen, verkeerde eerste indrukken, stereotypen, verkeerde shortcuts en zelfs van toevallige chemische stoffen. Dus vinden we allerlei hulpmiddelen uit om toch rationeel en systematisch te zijn. Analytische boekhouding is daar een voorbeeld van. Ja, vroeger dacht de cafébaas dat het geld in zijn kassa van hem was en kocht hij er zich een Audi Quattro mee. De moderne cafébaas heeft een goede boekhouder, die hem uitlegt wat het verschil is tussen geld van een vennootschap en geld van een privépersoon. Dat dit voor ons brein niet zo vanzelfsprekend is, bewijst het feit dat de dubbele boekhouding hoogstens enkele eeuwen oud is.

Opleidingen, technologie, meetinstrumenten en procedures zijn hulpmiddelen om rationeler, efficiënter en systematischer te denken. Ik ben net tweemaal geopereerd aan cataract en zie de wereld weer helder. Mij vielen twee zaken meteen op: de vriendelijkheid van het medisch personeel, van de dame aan het onthaal tot de oogarts, en dat alles telkens driedubbel werd gecontroleerd met checklists. We gebruiken door de wetenschap ontwikkelde concepten zoals ‘marginale kostprijs’, ‘reproductiegetal’ en ‘katalysator’. Exacte metingen – meten is weten – helpen ook als de emoties hoog oplopen. Uiteraard zweren anderen bij leuke verhaaltjes – van ouders tot predikanten, verkopers tot oplichters, leerkrachten tot populisten – daarbij straal negerend dat het meervoud van ‘anekdote’ geen bewijs is.

Als u met mij aanvaardt dat ons brein er zonder hulp niet veel van bakt, en u met mij vaststelt dat de wereldproblemen steeds complexer en helaas ook bedreigender worden, dan concluderen wij daaruit dat we krachtigere hulpmiddelen moeten inschakelen. Artificiële intelligentie is dé manier daarvoor. Zoals een butler voor zijn baas anticipeert en problemen helpt op te lossen, kunnen algoritmes, lerende systemen en andere toepassingen van artificiële intelligentie nuttig zijn om de klimaatopwarming en de vergrijzing aan te pakken of nieuwe energiebronnen aan te boren. Ook hier zie je dat mensen liever verhaaltjes geloven, vooral als ze ooit door Hollywood verteld zijn, bijvoorbeeld over robots die de controle overnemen en hun meesters tot slaaf maken. Van psychologische projectie gesproken. Als wij die technologie niet programmeren met wraakzuchtige emoties, waarom zouden robots ons dan folteren?

Blijft nog de vraag of artificiële intelligentie ons in het echte leven kan bijstaan. Af en toe lees ik alarmerende berichten over een zelfrijdende auto die een ongeval heeft veroorzaakt. Ik maak daarbij de bedenking dat de miljoenen ongevallen veroorzaakt door mensen niet eens de moeite waard worden geacht om te vermelden. Sophie is het artificiële-intelligentiemodel dat moest racen tegen de beste menselijke spelers. Dichter bij de realiteit raak je niet in een simulatie. Het resultaat laat zich raden: Sophie klopte alle kampioenen en reed telkens opnieuw de perfecte race. Ze hield ook rekening met de rij-etiquette: je rijdt geen andere chauffeur van de baan. In het verslag over die prestatie merkte de journalist van Scientific American op dat je op de echte rijbaan ook nog rekening moet houden met een voorwerp dat onverwacht vlak voor jou van een vrachtwagen valt. Zal artificiële intelligentie dat kunnen? Mijn antwoord kunt u raden. Ik zou waarschijnlijk in paniek raken en een dwaas manoeuvre uitvoeren. U niet, natuurlijk, u zou behendig de volkomen onverwachte hindernis ontwijken. Zelfoverschatting noemen psychologen dat.