Het belang van honkbal

Als een New Yorkse 60-plusser zijn eigentijdse versie van “A la recherche du temps perdu” schrijft, krijg je “Onderwereld”.

Op 3 oktober 1951 beslechtte een homerun van Bobby Thomson het Amerikaanse honkbalkampioenschap. De actie staat geboekstaafd als “de slag die over de hele wereld werd gehoord”. Tijdens de wedstrijd kreeg FBI-directeur Edgar Hoover, die op de tribune naast Frank Sinatra zat, het bericht ingefluisterd dat de Sovjets een atoombom tot ontploffing hadden gebracht in Kazachstan. De Koude Oorlog schoot uit de startblokken.

In de proloog van zijn monumentale roman Onderwereld geeft de in 1936 in de Bronx geboren Don DeLillo de ingrediënten van zijn ambitieuze recept prijs. Net als in vorige romans als Mao II (1991) en Weegschaal (1988), vervlecht hij geschiedenis en fictie. DeLillo laat zowel historische figuren als verzonnen personages opdraven. Hij metselt zijn verhaal met belangrijke collectieve evoluties, maar ook met hoogst individuele anekdotes. Honkbal en de atoombom staan naast elkaar, net als in het leven. Juist daarom smaakt zijn menu zo vertrouwd. Ondanks de heterogene samenstelling, maakt de herkenbaarheid het geheel vrij vlot verteerbaar.

In de tribune ving een zwarte tiener de weggeslagen honkbal op. Telkens de bal van eigenaar verwisselt, schuiven we op naar een ander personage en vaak ook een andere Amerikaanse subcultuur. Het hoofdverhaal loopt van begin jaren vijftig tot begin jaren negentig, omspant de periode van de Koude Oorlog. In die stoet van personages ontpopt de afvalspecialist Nick Shay zich tot de voornaamste protagonist. Het zal wel geen toeval zijn dat hij in de jaren dertig in de Bronx geboren werd, net als de auteur. DeLillo blikt wel degelijk in de achteruitkijkspiegel van zijn leven, onderneemt een spectaculaire recherche du temps perdu, maar naait zijn eigen historie ingenieus als een fil rouge door de Amerikaanse geschiedenis van de afgelopen halve eeuw.

Afvalexpert Shay reist na de implosie van de Sovjet-Unie naar Kazachstan om er de ondergrondse verwerking van nucleair afval te bestuderen voor zijn bedrijf. Niet voor het eerst bedient DeLillo zich van de afvalmetafoor. Hij vormt één van de verbindingen, die overal en in elk thema van het boek toepasbaar blijft: het gevaarlijke atoomafval en de afgeschreven kansarmen in de getto’s of verloederde binnensteden, maar ook de mentale vuilnis die we dag in dag uit opgelepeld krijgen door de massamedia.

DeLillo verweeft zijn thema’s fenomenaal. Uit de oorspronkelijke chaos spruit een accurate mozaïek voort. Jammer genoeg gebruikt hij zijn personages te eenduidig als spreekbuis voor zijn ideeën. Ze hangen te veel als marionetten in zijn complexe structuur. En, al kan dit dan hopeloos ouderwets klinken, in de Great American Novel die DeLillo ongetwijfeld voor ogen stond, had hij zijn personages levensechter moeten beschrijven en een markanter eigen karakter bezorgen. Ondanks hun verschillende achtergrond, vervagen ze te gauw. Het vormt een cruciale smet op een hoe dan ook imposante roman. Anthos/Manteau, 860 blz., 1095 fr.

LUC DE DECKER