Hervormen zonder te veranderen

Duitsland begint aan 2003 met een dubbelzinnige gemoedstoestand. Het beseft maar al te goed dat een grootschalige hervorming van zijn sociale en economische model essentieel is, maar is tegelijk beducht voor de gevolgen van elke vorm van verandering.

Die verwarrende boodschap kwam in september 2002 tegelijk met de pas verkozen regering het land in. Maar tegelijk bleef de vorige kanselier, Gerhard Schröder, op post; de man die de beloofde veranderingen niet kon waarmaken. Met een flinterdunne meerderheid in het lagerhuis van het parlement, de Bundestag, en minder dan de helft van de zetels in het hogerhuis, de Bundesrat, zal het Schröder zwaar vallen om een sterke leiding te geven. Toch is het waarschijnlijk dat hij nog vier jaar zijn functie behoudt. Vraag is wat hij met die vier jaar zal doen.

Schröder zal zijn inspanningen voornamelijk richten op het thuisfront. Duitsland, ooit het land van het naoorlogse economische wonder, krijgt stilaan de reputatie van ‘de zieke man van Europa’, met een lage groei, een hoge werkloosheid en een gemis aan initiatief om oplossingen te verzinnen die het land uit de problemen kunnen halen.

Schröder zette de eerste helft van zijn ambtstermijn goed in. Hij haalde de achterstand op het gebied van hervormingen in, een achterstand die was ontstaan onder zijn vergrijsde conservatieve voorganger Helmut Kohl. Op basis van een vijfjarig programma van belastinghervormingen werd er geleidelijk gesnoeid in de bedrijfs- en persoonsbelastingen. Dat moest om Duitsland concurrentiëler te maken (hoewel de besnoeiingen voor 2003 een jaar worden uitgesteld om geld vrij te maken voor de catastrofale overstromingsschade in het oosten van Duitsland tijdens de zomer van 2002).

Schröder deed ook een verdienstelijke poging om het privé-pensioensparen aan te moedigen, wat ervoor moet zorgen dat de staatspensioenen voor de vergrijzende Duitse bevolking niet onbetaalbaar worden. Bovendien nam hij een liberaler standpunt in tegenover immigratie.

Maar tegen het eind van zijn ambtstermijn leek zijn ijver te verslappen. Op een van de gebieden waar de nood aan hervormingen het hoogst was, de vastgeroeste arbeidsmarkt, ging hij zelfs zo ver dat hij de regels voor pover betaalde, deeltijdse banen deliberaliseerde.

Pover onderwijs en gezondheidszorg

Misschien komt hij tijdens zijn nieuwe ambtstermijn doortastender uit de hoek. Hij kondigde alvast aan dat hij de voorstellen voor de hervorming van de arbeidsmarkt snel zal toepassen. Maar hoe welkom die hervormingen ook zijn, ze gaan lang niet ver genoeg.

Duizenden Duitsers zitten immers zonder werk omdat het voor werkgevers onaantrekkelijk is om meer werknemers aan te werven. Hoge lonen, enorme socialezekerheidsbijdragen en de uitgebreide bescherming van wie al een baan heeft, u kent het wel. Werkgevers en werknemers nemen samen hun toevlucht tot de zwarte economie, die volgens schattingen goed is voor 5 miljoen voltijdse banen.

En zelfs áls werkgevers wettelijke banen willen opvullen vinden ze geen gekwalificeerde mensen. Het eens zo uitmuntende Duitse onderwijssysteem lijkt niet langer de gewenste resultaten op te leveren. In een studie van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ( Oeso), waarin de educatieve vaardigheden van vijftienjarigen werden vergeleken, scoorde Duitsland bijzonder slecht. Dat komt gedeeltelijk doordat het niet genoeg geld uittrekt voor het onderwijs. Met 5,5% van het bruto binnenlands product (BBP) blijven de overheidsbestedingen in deze sector zowel achter op rijkere (de VS bijvoorbeeld) als op armere landen (Zuid-Korea en Portugal). Het is niet gewoon een kwestie van geld: een deel van het Duitse probleem is dat onderwijs de verantwoordelijkheid is van individuen en minder van de federale overheid, zodat de standaarden bijzonder ongelijk zijn.

De voorzieningen voor de gezondheidszorg zijn een andere netelige kwestie. De uitgaven voor de verplichte ziektekostenverzekering zijn in Duitsland de voorbije 25 jaar drie keer zo snel gestegen als de inflatie, maar ondanks de enorme uitgaven binnen de gezondheidszorg doet Duitsland het niet beter dan ontwikkelde landen die minder aan gezondheidszorg uitgeven. Critici wijten het probleem aan een tekort aan concurrentie en kostenbeheersing, incentives die een tegengesteld resultaat opleveren, een massale verkwisting en (zoals met alles in Duitsland) een verschrikkelijke administratieve rompslomp.

Wat doen de groenen?

Er is vanaf 2003 dus heel wat werk aan de winkel voor Gerhard Schröder. Beschikt hij met zijn kleine meerderheid en met de assertieve groenen wel over voldoende bewegingsruimte om de hervormingen door te voeren?

Dat is niet erg waarschijnlijk, zeggen zijn tegenstanders: de partijdiscipline in het linkse kamp is in het beste geval losjes, en is nu nog slapper. Schröder zal onophoudelijk achterom kijken, in het besef dat de kiezers zelf heel nauwkeurig hebben aangegeven dat ze de dingen graag onveranderd zien.

Helemaal niet, beweren de optimisten. De kleine meerderheid zal het overlevingsinstinct van de politici stimuleren, en op die manier voor een strakkere discipline zorgen. De groenen, die kunnen bogen op vier jaar ervaring als coalitiepartners in een federale regering, zijn een stuk volwassener geworden, en hebben in minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer een internationaal gerespecteerd voorman gevonden. Het lijkt er dan wel op dat het Duitse volk tegen verandering heeft gestemd, maar uit de opiniepolls blijkt dat het wel degelijk hervomingen verwacht en zal aanvaarden nu de verkiezingen van de baan zijn.

Er is alvast één lichtpuntje: de economie zal het in 2003 wellicht beter doen dan de twee voorbije jaren. Zowel in 2001 als in 2002 kwijnde de groei weg onder de 1% en werden de arme oostelijke deelstaten met een sterke recessie geconfronteerd. Een groei in 2003 zou Schröder ertoe kunnen aanzetten om naar iets meer te streven dan alleen maar naar overleven.

Barbara Beck [{ssquf}]

De auteur is redacteur van The Economist.

(2003)

Volgens schattingen werken in Duitsland 5 miljoen mensen in de zwarte economie.

(2003)

Een groei in 2003 zou Schröder ertoe kunnen aanzetten om naar iets meer te streven dan alleen maar naar overleven.