Handelsreis naar het kapitalistische islamisme

Alleen dit jaar cashen de Golfstaten 540 miljard dollar (385 miljard euro) extra uit olie en gas, een bonanza waar een Belgische handelsmissie volgende week van hoopt te profiteren. Althans deelnemers die uitsluitend kwaliteit aanbieden, want verwaande oliesjeiks en keiharde onderhandelaars knikkeren amateurs er onverbiddelijk uit (zie blz. 42). De bouw- en consumptiewoede in de Golf zijn even indrukwekkend als in het kapitalistische paradijs Sjanghai. Geen van de Koranvoorschriften lijkt te botsen met ongebreideld koopgedrag. Vuittonhandtassen en burka’s gaan harmonieus samen met elektronische en andere spitstechnologische gadgets. De Golfstaten en stilaan ook Saoedi-Arabië steken gunstig af bij de dagelijkse ellende in Irak, Iran en omstreken.

Bahrein en Qatar, waar de handelsmissie heentrekt, lijken met vrijhandelszones, megawinkelcentra en toeristische superattracties, het Mekka van de vrije markt. Maar het mirakel dat uit woestijnzand ontsproot, is niet de vrucht van een gestaag rijpingsproces dat na generaties uitmondt in de vorming van een lokale middenklasse met politieke inspraak. De succesformule heet Sovereignty Inc., wat neerkomt op een soort kapitalistisch islamisme.

Behalve alleenheersers in het politieke domein, zijn de emirs tegelijk ook chief executive officer in strategische holdings en bedrijfsconglomeraten. Hier dus geen lastige aandeelhouders die megaprojecten kunnen kelderen – wat westerse investeerders bijzonder weten te appreciëren. Zo bouwen de Golfstaten, Dubai op kop, sinds ‘9/11’ oases van belastingvrij ondernemerschap. Zonder vakbonden en oppositiepartijen. Maar of de overdonderende prestaties van Dubai Inc., Bahrein Inc. en Qatar Inc. de hersenvlucht van getalenteerde wetenschappers en ingenieurs zal stoppen en de rest van de Arabische wereld uit decennia immobilisme kan losweken, is nog maar de vraag.

De islamitische staten besteden gemiddeld 0,3 % van het bruto binnenlands product aan onderzoek & ontwikkeling (tegen wereldwijd gemiddeld 2,36 % van het bbp). Dat zou gaan veranderen. De Verenigde Arabische Emiraten steken 7 miljard euro in onderzoekscentra aan Arabische universiteiten; Saoedi-Arabië pompt eenzelfde fenomenaal bedrag in de nieuwe Koning Abdullahuniversiteit voor Wetenschap en Technologie; Qatar trekt Amerikaanse elitescholen aan om een kweekvijver te worden voor de toekomstige intellectuele elite van het Midden-Oosten.

Volgens het neoliberale dogma van begin jaren negentig zou de globalisering wereldwijd vrije markt en democratie propageren. Het valt af te wachten of het kapitalistische islamisme in de Golf, die transformatie nog vóór het einde van het olietijdperk zal doormaken. Echter, zonder grote ongelukken in de wereldeconomie blijft de regio volgens kenners nog ten minste tot 2018 booming business.

Door Erik Bruyland