Geld gezocht voor het klimaatbeleid: begrotingsdogma’s versperren de weg

© ZUMAPRESS.com
Jef Poortmans
Jef Poortmans redacteur bij Trends

De klimaatspijbelaars eisen meer geld voor klimaatbeleid. Terecht, volgens veel economen. Alleen zijn geldcreatie en het monetair beleid niet de oplossing. Overheidsinvesteringen zijn dat des te meer, maar daarvoor zitten begrotingsdogma’s in de weg.

Een van de oplossingen voor het falende klimaatbeleid die naar voren wordt geschoven is gewoon meer geld bij te drukken. Trends zoekt uit of het zo eenvoudig is en of het monetair beleid überhaupt een rol te spelen heeft in de verduurzaming van de economie.

Het idee om geld bij te drukken wordt al snel doorprikt. “De Belgische regering is niet bij machte extra geld te scheppen, fysiek noch giraal”, stelt Leo Van Hove, hoogleraar monetaire economie aan de VUB. “De controle over de geldhoeveelheid in de eurozone is geen nationale bevoegdheid. Die ligt bij de Europese Centrale Bank.”

Monetair of budgettair

Een volgende vraag is of de ECB geld kan bijdrukken voor het klimaat. “Technisch gezien kun je het monetair beleid inschakelen, maar dat heeft zijn eigen doelstellingen, en die zijn niet verbonden aan het klimaat”, legt André Van Poeck uit, hoogleraar economie aan de UA. “Klimaatinvesteringen zijn absoluut noodzakelijk. Er is een breed draagvlak voor, maar je moet daarin budgettaire bevoegdheden strikt scheiden van monetaire”, stelt hij. “Stel dat de centrale bank geld bijdrukt om die investeringen te financieren, dan ben je overheidsuitgaven monetair aan het financieren. Dat zijn praktijken voor ontwikkelingslanden”, stelt Van Poeck. “Het is verantwoord als overheid voor klimaatinvesteringen te lenen op de kapitaalmarkten, maar laat alstublieft de centrale banken erbuiten.”

Meer overheidsmiddelen door te lenen, is een oplossing. “Maar ook daar zit de Belgische regering in een Europees keurslijf”, merkt Leo Van Hove op. Hij doelt op het stabiliteits- en groeipact dat Europese lidstaten beperkt in hun schuldfinanciering. Het begrotingstekort mag jaarlijks niet meer dan 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp) bedragen en de totale overheidsschuld mag niet meer hoger zijn dan 60 procent.

Begrotingsregels op de schop

De Europese begrotingsregels zitten klimaatinvesteringen in de weg. “Het feit dat ze geen onderscheid maken tussen courante uitgaven, die je met belastingen financiert, en investeringen, die je met schulden financiert, is op zich al problematisch”, aldus Van Poeck. Zijn collega-hoogleraar economie aan de UGent Koen Schoors ziet het net zo. “Om het klimaatprobleem aan te pakken heb je een investeringsboost nodig, maar de regels rond overheidsboekhouden laten dat niet toe”, legt hij uit. “Die zien investeringen als kosten.”

“Het argument dat we geen geld kunnen vrijmaken voor klimaatbeleid klopt niet”, voegt Schoors toe. “Tien jaar geleden hebben we miljarden vrijgemaakt om de banken recht te houden. Waarom zou dat voor het klimaat niet kunnen? De urgentie van toen ontbreekt nu. Dat vergt politieke coördinatie en moed. Bovendien zal de Europese Commissie de bijbehorende tekorten moeten aanvaarden.”

Hans Bevers, hoofdeconoom bij de zakenbank Degroof-Petercam, komt tot dezelfde conclusie. “De overheid moet een leidende rol spelen door met openbare investeringen het klimaatprobleem aan te pakken”, stelt hij. Hij stipt ook aan dat overheden dat de jongste decennia onvoldoende hebben gedaan. “Het aandeel van overheidsinvesteringen is sinds de jaren zeventig alleen maar gedaald, ook in België. Dat is niet wenselijk.”

Ook de hoofdeconoom ziet obstakels die beleidsmakers beletten de ommezwaai te maken. “Er is genoeg ruimte om via de overheidsbudgetten klimaatoplossingen te financieren”, stelt Bevers, “maar dan moeten we af van het idee dat overheidsschuld slecht is en van de Europese begrotingsregels.”

Door voor klimaatfinanciering terug te vallen op het monetair beleid slaat men volgens Hans Bevers een stap over. “Dat is de kar voor het paard spannen. De klimaatspijbelaars vragen terecht meer middelen voor klimaatinvesteringen, maar de meest geschikte weg is de budgettaire, niet de monetaire.”

Volgens Koen Schoors moet zo’n budgettaire stimulans krachtig genoeg zijn. “Zo’n beleid werkt enkel als je echt doorgaat, niet als je het mondjesmaat invoert”, stelt hij. “Het moet voorspelbaar, op lange termijn en op grote schaal gebeuren. Dan lok je een aanbodrespons uit en zullen bedrijven investeren.”

Monetair vergroenen

Volgens Koen Schoors valt er wat voor te zeggen het monetair beleid achter het klimaatbeleid te scharen. Een mogelijke opkoper van die bijkomende staatsschuld is namelijk de ECB. In de nasleep van de financiële en de eurocrisis heeft de ECB het Europese financiële systeem gestabiliseerd door onder meer massaal overheidsschulden van banken op te kopen. De bankreserves die ze daarmee creëerde, hielden de rente laag en gaven de banken ruimte om te lenen aan bedrijven en huishoudens.

Die monetaire versoepeling, kortweg QE, kan volgens Schoors in een duurzaam jasje worden gestoken. “De ECB kan bij een volgende ronde QE enkel nog overheidsobligaties opkopen waarvan de overheden kunnen bewijzen dat ze voor klimaatinvesteringen dienen”, stelt hij. Tot hiertoe is de ECB marktneutraal in haar opkoopprogramma’s. Ze kijkt niet naar welk soort obligaties ze opkoopt. “Dat moet overboord”, zegt Schoors, ook al beseft hij dat het ECB-mandaat daarvoor moet wijzigen. “In het huidige ECB-mandaat is zo’n monetair beleid onmogelijk. Maar dat is niet in marmer gebeiteld. De vraag is of er een politieke meerderheid voor te vinden is.”

Finance Watch is een ngo die toeziet op het Europese financieel beleid en pleit ervoor duurzaamheid centraal te stellen in het financiële systeem. Algemeen directeur Benoît Lallemand verwijst graag naar de leuze ‘Als het klimaat een bank was, zou het al lang gered zijn geweest’. “De ECB heeft via QE meer dan 2000 miljard in het bankwezen gepompt. Ze dacht dat het naar de reële economie zou vloeien, maar in plaats daarvan heeft het de prijzen van allerhande activa op de financiële markten de hoogte in gejaagd”, stelt hij. “De ECB had net zo goed kunnen eisen dat dat geld enkel mocht gaan naar projecten die klimaatopwarming tegengaan. Ze had ook enkel activa kunnen opkopen die voldoen aan bepaalde duurzaamheidsvereisten”, besluit Lallemand.

Groen helikoptergeld

Een andere manier van monetaire stimulus is het helikoptergeld. “In plaats van via QE geld in het bankwezen te pompen, geeft de centrale bank geld aan gezinnen”, schetst Koen Schoors. “Een andere vorm is dat de ECB de overheidsschulden die ze opkoopt, kwijtscheldt”, voegt Hans Bevers toe.

Helikoptergeld kan ook groen zijn. “Je kunt eisen dat gezinnen dat geld enkel gebruiken om duurzame investeringen te doen, zoals isolatie of een elektrische auto”, legt Schoors uit. Dat is natuurlijk niet zonder inflatierisico. Dat moet in de gaten worden gehouden, aldus de econoom.

Los van het debat of klimaatoplossingen budgettair of monetair moeten worden gestimuleerd, kijken enkele centrale banken naar wat ze in hun mandaat kunnen doen voor het klimaat. Achttien daarvan, waaronder de Belgische, hebben zich verzameld in het Network for Greening the Financial System. In oktober vorig jaar kwamen ze met een eerste rapport. De belangrijkste boodschap was dat klimaatrisico’s ook financiële risico’s zijn en dat ze die willen integreren in hun monetair beleid en in hun kredietbeleid met commerciële banken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content