‘GELD MOET DE MENS DIENEN’

“Wie werkt, moet voor zichzelf heilige tijd scheppen, naast de arbeidstijd”, zegt de Duitse benedictijnermonnik en ondernemer Anselm Grün, die wereldberoemd werd met zijn boeken over spiritualiteit. “Wij letten op een gezond evenwicht tussen rendement en spiritualiteit.”

Na een laatste glooiing in het landschap duikt aan de horizon de abdij van Münsterschwarzach op, met zijn vier pronte torens. Daar woont broeder Anselmus. Jarenlang leidde hij er de bedrijvigheden: een school met achthonderd leerlingen, een bakkerij, een garage, een beenhouwerij, een goudsmidse, een schrijnwerkerij, een drukkerij en uitgeverij, en een boekhandel. Duitsland telt wel meer benedictijnermonniken die met beide benen in het bedrijfsleven staan, zoals Anselm Bilgri en Notker Wolf (die tevens hardrockgitarist is). Maar Anselm Grün is de bekendste van allemaal.

Grün (70) verstaat de kunst het christelijke gedachtegoed te actualiseren voor mensen die zin zoeken, human resources beheren of een bedrijf leiden. Met succes: hij is een veelgevraagd spreker en schreef meer dan tweehonderd boeken, waarvan er wereldwijd meer dan 20 miljoen zijn verkocht. Ook in Vlaanderen zijn zijn boeken al vele jaren niet weg te denken uit het schap spiritualiteit in de boekhandel.

Zijn roem is hem nochtans niet aan te zien. Soberheid is zijn stijl, getuige zijn eeuwige zwarte pij. Ons gesprek vindt plaats in een kale cel. Er staan twee stoelen en een tafel, en er hangt een kruisbeeld aan de muur. Dat is alles.

‘Ora en labora’, luidt het devies van de heilige Benedictus, de stichter van uw orde. Bid en werk. Hoe mogen we dat in ons tijdsgewricht begrijpen?

ANSELM GRÜN. “Tegenwoordig hoor je veel spreken over de work-lifebalance. Dat devies zit in die richting, maar het is nog een tikkeltje anders. Het gaat erom dat je voor jezelf heilige tijd schept, naast de arbeidstijd. Veel mensen slagen er niet in de deur van het werk dicht te trekken, thuis zijn ze er nog altijd mee bezig. Het is belangrijk dat je rituelen hebt om de werkdag af te sluiten. En om hem te beginnen. Hier in het klooster bijvoorbeeld zegen ik ‘s ochtends de mensen met wie ik aan de slag ga.”

Zegeningen en rituelen gedijen vooral in de omgeving van een abdij, lijkt me.

GRÜN. “O, maar alles wat voor jou functioneert, kan een ritueel zijn. Als het maar een innerlijke ruimte ontsluit waarover alleen jij beschikt. Het ritueel van het ontbijt kan zo’n heilige tijd zijn. Of een stukje Bijbeltekst lezen. Of mediteren.”

U organiseert hier seminars voor leidinggevenden uit het bedrijfsleven.

GRÜN. “Dat is begonnen op verzoek van Daimler-Benz. Eerst dacht ik: ik kan die mensen niets bijbrengen, dat is niet mijn domein. Ik zei Daimler dat ik het wilde doen als er minstens twaalf cursisten waren. Maar er schreven zich meteen twintig in, en de daaropvolgende keren nog meer. Ik merkte al gauw dat die mensen niet uit waren op onderricht in managementtechnieken. Wat ze wilden, was hun medemens beter begrijpen, beter leiding geven, in het reine komen met ontgoocheling en ergernis. Toen de financiële crisis toesloeg, heeft Daimler-Benz de cursussen geschrapt. Sindsdien organiseren wij ze zelf. Soms leid ik de sessies, soms doe ik dat samen met psychologen en trainers.”

De huidige prestatiementaliteit krijgt het hard te verduren, omdat ze veel psychisch onheil veroorzaakt. Nochtans kan hebzucht een positieve kracht zijn, vindt u.

GRÜN. “Jazeker. Fundamentele motivaties kun je niet losknippen van de mens, omdat ze dan wegvallen als kracht. Maar je kunt ze wel omvormen. Een mens kan slaaf zijn van zijn gretigheid. Voor de boeddhisten is begeren zelfs de bron van alle kwaad. Maar de drang naar méér zit in ons. Wie die wil afschaffen, verliest ook iets, namelijk een kans op levenslust en grootmoedigheid.”

U hebt evenmin een degout van geld.

GRÜN. “Het is dwaas geld te diaboliseren. Wat wij in de abdij al hebben kunnen doen met geld! Door te investeren in ecoprojecten komt intussen 30 procent van onze energie uit hernieuwbare bronnen. Onze school hebben we uitgebouwd zoals we dat belangrijk vonden, zonder geld van de overheid. Alleen mogen we niet vergeten dat de omgang met geld behoefte heeft aan een spirituele dimensie. Geld moet de mens dienen, niet de rijkdom.”

U belegde kapitaal van de abdij op de beurs. Was dat nodig?

GRÜN. “Ons levensonderhoud kunnen we financieren met onze gewone economische activiteiten. Maar niet de grote investeringen.”

Hanteerde u daarbij ethische maatstaven?

GRÜN. “Uit principe heb ik nooit gekozen voor luxemerken, tabak, alcohol en wapens. En ethische fondsen hebben altijd een streepje voor gehad. Maar purist kun je daarin nooit zijn, omdat sommige vervlechtingen zo complex zijn dat je bij geen enkele firma de absolute garantie hebt dat ze ethisch zuiver is. Dit jaar heb ik belegd in zonnepaneelbedrijven, omdat duurzame energie me ter harte gaat. Maar die hebben echt niets opgebracht. Ja, 1 procent. Dat is wat ergerlijk.”

Was het een principiële beslissing te beleggen in groeilanden?

GRÜN. “Ik heb posities gehad in Brazilië, India en China – hoewel China me niet echt lekker zit, met de mensenrechten. Dat was niet zonder risico. Met Argentijnse overheidsobligaties heb ik in 2002 zo’n 3 miljoen euro zoekgemaakt, toen dat land bankroet ging. Dat waren niet mijn fijnste momenten. Maar dat is goed gekomen. Ik had nog Russische obligaties, die hadden een koers van 29 dollar, daar zag niemand nog wat in. Maar ik heb rustig afgewacht, en vijf jaar later kon ik ze verkopen tegen 170 dollar.”

De heilige Benedictus schrijft in hoofdstuk 33 van zijn regels dat privé-eigendom uitgeroeid moet worden.

GRÜN. “Benedictijnen leggen geen gelofte van armoede af, zoals de franciscanen. Maar we hanteren wel de gemeenschap van goederen. Een individu bezit niets. In mijn geval: alle opbrengsten van mijn boeken en lezingen vloeien naar de kassa van het klooster. Natuurlijk bestaat het gevaar dat een abdij als geheel naar rijkdom gaat streven. Daarvan zijn in de geschiedenis onfraaie voorbeelden te vinden. Daarom letten we op een gezond evenwicht tussen rendement en spiritualiteit.”

U bent sterk gericht op de wereld. Tegelijk schrijft u lovend over de woestijnvaders. Zij beleefden hun geloof in grote eenzaamheid.

GRÜN. “Ver weg van de samenleving kwamen zij in het reine met emoties en verlangens, en zochten ze naar God. Hun levensstijl valt niet te kopiëren, maar hun streven naar innerlijke vrijheid, daar kunnen we iets mee doen.”

Sommigen brachten jaren door op een pilaar. Wat wil u dan juist kopiëren?

GRÜN. “Akkoord, er waren extreme gevallen. Maar nogmaals, het is goed om stilte in jezelf te creëren. Bij de meeste mensen vandaag zit hun hoofd altijd propvol. Door meditatie kun je je aandachtscentrum verdiepen, naar een plek waar je problemen geen toegang toe hebben. Bij de woestijnvaders wordt dat christelijk geduid. Zo zie je dat meditatie niet per se Aziatische import is, maar een lange christelijke voorgeschiedenis heeft, die teruggaat tot de derde eeuw.

“Velen zijn spiritueel op zoek. Ik probeer het christelijke pad zo uit te leggen dat ze beseffen dat in die religieuze traditie iets waardevols zit voor nu.”

Wat is het bijzondere van de christelijke traditie tegenover andere zingevende systemen?

GRÜN. “Er is de rijkdom aan rituelen, de eucharistie, de cyclus van het kerkelijk jaar… Maar om bij de kerkvaders te blijven: er is de weg naar zelfkennis, door je eigen schaduwzijde onder ogen te durven zien. De christelijke kijk – of preciezer: de katholieke dimensie ervan – is dat je jezelf accepteert zoals je bent. Je moet je donkere kant leren kennen, niet om bij die schaduw stil te staan, maar om erdoorheen te stappen, naar een plek waar licht schijnt, waar liefde is.”

Hebt u ooit uw eigen schaduwzijde verkend?

GRÜN. “Natuurlijk. Mijn jongere ik was heel eerzuchtig. Ik wilde een fameus theoloog worden. Dat ik een economische functie kreeg, was niet mijn keuze. Dat was mijn transformatie. In het bedrijfsleven hebben adviseurs de mond vol over veranderingsmanagement. Onlangs zag ik een Amerikaans boek dat belooft in zeven dagen van jou een andere persoon te maken. Dat is zo’n onzin. In een bedrijf zou ik nooit zeggen: wat jullie nu doen, is verkeerd. Dan bots je op weerstand. De vraag moet luiden: welke zijn onze sterke punten, en hoe kunnen we ons verder ontwikkelen? Leiding geven betekent het beste uit mensen halen. Dat is goed voor de persoon, en goed voor de firma.”

Altijd iemands positieve kanten willen zien, helpt niet bij alles. U hebt toch ook ooit mensen ontslagen.

GRÜN. “Dat klopt. Ik herinner me een pijnlijk geval van een leraar die voor leerlingen en collega’s onuitstaanbaar was geworden. Maar ik heb er altijd op gelet niemand te ontslaan zonder die persoon tegelijk hoop te geven. ‘Deze plek past niet voor jou’, zei ik dan, ‘maar ik vertrouw erop dat je elders je plaats vindt.’ Ik neem altijd afscheid vanuit de hoop op transformatie.”

Weet u nog waarover te schrijven, na tweehonderd boeken?

GRÜN. “Ik heb nooit verlegen gezeten over onderwerpen. Er komen voortdurend vragen binnen van lezers en uitgeverijen. Ik schrijf ook boeken met anderen, momenteel met de Braziliaanse theoloog Leonardo Boff. Uit gesprekken met mensen maak ik op wat er leeft. Ik heb zonet een seminar afgerond. Ik ben dan tot slot een persoonlijk gesprek met elke deelnemer aangegaan, het waren er twintig deze keer. Soms wordt bij een lezing een vraag gesteld waarvan ik denk: ja, dat kan een goed thema zijn.”

Het is makkelijk het eens te zijn met uw raadgevingen. Maar ze in praktijk brengen is nog wat anders. Mensen die hier op een seminar komen, moeten ‘s anderendaags weer meedraaien in het hamsterrad.

GRÜN. “Ik hoop dat ze iets meenemen. Het is belangrijk dat je kleine oasen bouwt die alleen jou toebehoren, waar de buitenwereld geen macht heeft. Als je je daarin kunt terugtrekken, beleef je de arbeidstijd anders.

“Kijk, ik beweer niet dat iedereen moet beginnen te mediteren. Daar komt flink wat oefening bij kijken overigens. De heilige tijd waarover ik het had, kun je ook vinden in een wandeling of een looptocht. Beslissend is hoe je dat doet. Of je je al lopend bevrijdt, of dat je voortdurend op je horloge kijkt en per se een prestatie wilt neerzetten. Want dan zet je jezelf opnieuw onder druk.”

Staat u nog elke dag op om twintig voor vijf?

GRÜN. “Inderdaad. Behalve als ik de avond tevoren een lezing heb gegeven, dan blijf ik liggen tot kwart voor zes. Afgelopen week ben ik elke avond weg geweest. Nee, dat valt me niet zwaar. Volgende week heb ik een voordracht in Eupen, en dan rijd ik ‘s avonds nog terug naar huis. Oké, als het dan regent of ijzelt, is dat niet leuk.”

Klopt het dat u aan vijftig euro zakgeld in de maand genoeg hebt?

GRÜN. “Ik geef niet veel uit. Alles wat ik nodig heb, is in de abdij. Ook tanken doe ik hier. Ik rijd met een diesel. Met een volle tank doe ik duizend kilometer. Soms, als ik ver moet rijden voor een voordracht, koop ik onderweg een cappuccino. Dat is het zowat.”

Anselm Grün, Tijd is leven, Ten Have, 160 blz., 16,99 euro (ook verkrijgbaar als e-book)

FILIP HUYSEGEMS IN MÜNSTERSCHWARZACH

“Een mens kan slaaf van zijn gretigheid zijn. Maar de drang naar méér zit in ons”

“Ik heb er altijd op gelet niemand te ontslaan zonder die persoon tegelijk hoop te geven”