Geef de boekhouder een kalashnikov

Ecologische catastrofen, sociale wantoestanden, maar ook moord, doodslag en het aanwakkeren van oorlog – de Oostenrijkse onderzoeksjournalisten Klaus Werner en Hans Weiss nemen tientallen bekende concerns zwaar op de korrel.

Uw vertrouwen in de meest diverse voedingswaren, vlees voorop, is ernstig aangetast na het zoveelste schandaal? Na het dichtklappen van het Zwartboek wereldmerken krijgt ongetwijfeld ook uw geloof in geneesmiddelen een ferme knauw. De marketingmachinerie van de farmaceutische industrie bezorgt de artsen voldoende attenties om steeds maar nieuwe (lees: duurdere) medicijnen voor te schrijven, die niet noodzakelijk werkzamer of beter te verdragen zijn dan de al beproefde middelen. In Duitsland zijn zelfs duizenden geneesmiddelen in de handel waarvoor geen enkel bewijs van efficiëntie of veiligheid voorhanden is. Die boude bewering stamt van Klaus Werner en Hans Weiss. Hoe onthutsend ook, in het licht van sommige andere beschuldigingen zou je die fundamentele medicijnenklacht bijna vergeten.

Hun diverse onderzoeken hebben de inmiddels beruchte Oostenrijkse undercoverjournalisten gebundeld in het Zwartboek wereldmerken. Bij de topdrie van hun 47-koppige boosdoenerslijst selecteren ze zelf oliereus TotalFinaElf en hamburgerketen McDonald’s. De klachten tegen dat duo, net als tegen vele andere bedrijven (zoals de schijnbaar even onvermijdelijke sportschoenmaker Nike, petroleumconcern Shell en bananenplukker Chiquita), zijn niet nieuw. Dat geven ze ook grif toe: “Kan ik eigenlijk nog iets kopen zonder meteen de schending van mensenrechten of de verwoesting van het milieu op de koop toe te nemen? Of zijn deze beschuldigingen zwaar overdreven en trouwens al niet meer actueel? Wij wilden het naadje van de kous weten en hebben de meest favoriete merken onder de loep genomen.”

Het begerenswaardige predikaat undercover verdient het duo in dit boek op basis van twee onderzoeken, waarin ze tot tweemaal toe, onafhankelijk van elkaar, op de Duitse medicijnenproducent Bayer stoten. Dat is meteen de ontbrekende naam in hun topdrie van ondernemingen die het met de ethiek niet zo nauw zouden nemen.

Congolese gruwel. Het eerste luik van de aanklacht tegen Bayer geraakte in het voorjaar van 2001 al bekend. Klaus Werner trok naar Goma in Congo, op de grens met Rwanda en vlakbij Oeganda. De regio, ooit een tropisch paradijs met in de buurt Dian Fosseys berggorilla’s, is ontaard in het decor van een danteske anarchie, oorlog en andere gruwel. Sinds augustus 1998 woedt er een oorlog, die begin 2001 volgens een VN-rapport al 2,5 miljoen mensenlevens geëist had. Er waren ook 16 miljoen slachtoffers van honger en ziekte.

“Hoe ongerijmd het ook mag klinken, Congo is één van de rijkste landen ter wereld. Goud, zilver, diamanten, aardolie, koper, kobalt, tin en andere veelbegeerde bodemschatten zijn hier te vinden. De hoofdfrontlinie loopt – niet voor niets – langs de grote mijnen.” Werner zocht er geen goud, maar een zwart steengruis, coltan. Verwerkt tot tantalium, wordt het mineraal gebruikt in gsm’s en andere elektronica. In 2000 was de prijs van het erts zo fel gestegen, dat het al gauw meer opbracht dan de klassieke grondstoffen. Dat maakte de vindplaatsen des te begeerder én bracht ontzettend veel dollars in het laatje van diverse bendes en legers. Voor het winnen worden ook slaven en gevangen Hutu’s uit Rwanda ingezet. Volgens Werner koopt HC Starck, een dochterbedrijf van Bayer, zowat de helft van de Congolese coltan-mineralen op. Het geld zou ten goede komen aan de rebellen, die er de oorlog mee financieren. Finaal kan Werner zijn aanklacht echter niet zwart op wit aantonen. Het bedrijf blijft alvast in alle toonaarden ontkennen. Een boeiende aanvulling: in Trends van 19 april 2001 onderzocht Erik Bruyland of ook Belgische bedrijven de oorlog in Congo financieren door er mineralen voor de elektronica-industrie op te kopen.

Proefkonijnen. Zijn reputatie en specialisatie getrouw, pakte Hans Weiss de ontsporingen in de farmaceutische industrie voor zijn rekening. Volgens hem nam Bayer (maar zeker niet Bayer alleen) deel aan medicijntests waarbij het leven van sommige patiënten in gevaar kwam (en sommigen wellicht stierven). Dat gebeurde in Duitse ziekenhuizen, al vindt de sector de meeste proefpersonen momenteel (niet zelden zonder hun medeweten) in Oost-Europa. De meewerkende artsen strijken aardige premies op.

Vaak wordt het boek van Werner en Weiss beschouwd als een zoveelste steunpilaar van de antiglobalisten. Die hippe eer wijzen de auteurs evenwel af. Globalisering hoeft immers niet negatief te zijn voor mensenrechten, milieu en werkomstandigheden. Het duo beklemtoont zelfs dat er behoedzaam omgesprongen moet worden met een boycot van een bepaald product. Misschien zijn de gevolgen van de boycot erger dan de huidige scheve situatie. Toch ligt de hefboom om een en ander te veranderen wel degelijk bij de consument. Werner en Klaus willen de consument een geweten schoppen.

Luc De Decker [{ssquf}]

Klaus Werner & Hans Weiss, Zwartboek wereldmerken en hun praktijken. Elmar, 318 blz., 19,90 euro.

In Duitsland zijn duizenden geneesmiddelen in de handel waarvoor geen enkel bewijs van efficiëntie of veiligheid voorhanden is, dixerunt Werner en Weiss.