Fascinatie voor Roemenië

De Amerikaanse schrijver-journalist Robert Kaplan heeft iets met Roemenië. In 1973 bezocht hij het land voor het eerst en begin jaren tachtig begon hij er zijn baan als buitenlandcorrespondent. Hij schreef verschillende boeken over het Midden-Oosten, Azië en de Balkan. Volgens insiders zou zijn boek Balkanschimmen destijds de Amerikaanse president Bill Clinton overtuigd hebben niet militair in te grijpen in Bosnië.

Zijn nieuwe boek, Duister Europa, kan beschouwd worden als Kaplans terugkeer naar de Balkan. In een interview liet hij zich ontvallen dat Duister Europa zijn “beste, best geschreven en meest complete boek” is. Tegelijk verwacht hij geen denderende verkoopcijfers. Daarvoor is de belangstelling voor het land te klein. Velen denken ‘Roemenië, waar ligt dat?’, schrijft Kaplan.

Zijn meest recente boek is een mix. Enerzijds heb je de memoires van Kaplan. Anderzijds is het ook een reisverslag gemengd met geschiedschrijving. Aan de voorbereiding ging veel journalistiek werk vooraf. Hij sprak met politici, ambtenaren, militairen, maar ook met de gewone man in de straat. Nog altijd herstelt het land zich moeizaam van de Ceausescu-periode. De schade die de dictator aanrichtte, was enorm, ook al moest zijn voorganger Gheorghiu-Dej op het vlak van krankzinnige beslissingen niet echt onderdoen. In de jaren vijftig en zestig liet hij honderdduizenden paarden afmaken omdat ze symbool zouden staan voor de achterlijkheid en ze de rijkdom van hun eigenaars symboliseerden. Het resultaat was dat de boeren hun meest waardevolle bezit kwijtspeelden, de landbouw stilviel en het hele land door hongersnood werd geteisterd.

De figuur van dictator Ceausescu was een van de redenen voor Kaplans fascinatie voor het land. “Vergeet niet dat het land een unieke cultuur had”, stelt hij. “Een mengeling van het oude Griekenland en Rome, van een Grieks-orthodoxe religie en een Latijnse taal. Een Latijns eiland in een voornamelijk Slavische zee.” De manier waarop hij uiteindelijk Roemenië binnenraakte begin jaren tachtig is spraakmakend. Hij belandde op de Israëlische ambassade waar hij een diplomaat aantrof die geen letter kritiek op het regime had, ook niet off the record. Dat de mensen uren in de rij dienden te staan voor een oud stuk brood? In dit deel van de wereld zijn de mensen gewoon in de rij te staan, luidde het antwoord. Pas later begreep hij die houding. De ambassade in Boekarest was de enige Israëlische diplomatieke vertegenwoordiging in het Oostblok. Aanvaard bij gratie van Roemeniës semi-onafhankelijke koers binnen het Warschaupact, een positie die het mogelijk maakte handelsvoordelen los te peuteren in het Westen. De Joodse aanwezigheid aldaar was een broos gegeven. Bovendien werden alle gesprekken hoogstwaarschijnlijk afgeluisterd. Uiteindelijk zou men Kaplan in de periode 1985-1989 een visum weigeren. Hij was persona non grata geworden nadat hij onthuld had dat de dictator een deel van het stadscentrum wou opblazen. Pas na de executie van Ceausescu en diens vrouw kon Kaplan weer het land in, om vast te stellen dat niets veranderd was.

Robert Kaplan, Duister Europa, Twee Koude Oorlogen en een reis door Groot-Roemenië, Spectrum, 2016, 328 blz., 29,99 euro

MICHAËL VANDAMME