“Externe bestuurders penen je de ogen”

“Corporate governance heeft ons hoogstwaarschijnlijk veel miserie bespaard”, zeggen de broers Alex en Yves Joos van het gelijknamige grafisch bedrijf uit Turnhout.

De drukkerij Joos werd in 1935 opgericht door Jos Joos, de grootvader van de broers Alex en Yves Joos, die nu het bedrijf leiden. Hun vader, Wim Joos, kwam begin de jaren zestig in het bedrijf. “Hij had elf broers en zussen, en hem werd gevraagd de operationele leiding in handen te nemen”, vertellen Alex en Yves. “Hij stuurde het bedrijf in een specifieke richting: het drukken van ketting- en administratieve formulieren.”

In 1991 werd het bedrijf getroffen door een brand. Wim Joos besliste daarop alle resterende niet-actieve familieleden uit te kopen. Om de controle over het bedrijf te verzekeren, werden alle aandelen in een stichting administratiekantoor (Stak) ondergebracht. De certificaten werden in gelijke mate over de vier kinderen verdeeld. De twee zonen, Alex en Yves Joos, namen de dagelijkse leiding over.

De formele scheiding van bedrijf en familie leidde in 1994 tot de installatie van een raad van advies, met Vlerick-professor Hans Crijns als eerste externe adviseur. “Er moesten toen moeilijke strategische beslissingen genomen worden. Dankzij de werking van de raad van advies kon het bedrijf de discussies uit een familiale en persoonlijke context halen”, zegt Alex Joos. “Communicatie tussen familieleden en tussen verschillende generaties over bedrijfsstrategische zaken is niet altijd even gemakkelijk.”

“Ik vond het zeer lastig om met mijn vader en broer rond de tafel te zitten, en om goed te overleggen”, vertelt Yves Joos, “Soms maakten de muizen meer lawaai dan wij. Als er externen bijzitten, is de sfeer anders en de discussie zakelijk en objectief.”

Van advies naar bestuur

De besprekingen leidden tot de overname van Multirota in 1995. “Dat was een heel moeilijke beslissing”, zegt Alex Joos, “Mijn vader was 62. Hij wist dat de impact van de beslissing volledig bij de volgende generatie lag. Daar is heel lang over nagedacht, maar dankzij de inbreng van professor Crijns hebben we de knoop doorgehakt.”

Vanaf dat moment breidde Joos zijn raad van advies uit met meer externen. André Lison, een kenner van de papiersector en een vertrouwensfiguur van de familie, kwam erbij, net als Koenraad Debackere van de KUL. Later werd Christ’l Joris van Etap aangetrokken.

In 1998 ging pater familias Wim Joos met pensioen en werd de raad van advies omgevormd tot een raad van bestuur waarvan hij voorzitter bleef tot 2008. “Eigenlijk was dat maar een kleine stap meer”, vertelt Alex Joos, “Onze raad van advies werkte als een raad van bestuur. Discussies of adviezen waren niet vrijblijvend, en beslissingen werden consequent opgevolgd. Wij hebben de raad van advies altijd als een overgangsfase gezien. Als je een raad van advies als een finaliteit beschouwt, bestaat het gevaar dat je op dat niveau geen beslissingen neemt.”

In 2008 nam Wim Joos ontslag en deed Joos een nieuwe, belangrijke stap voorwaarts: het bedrijf koos met Ter Beke-topman Luc De Bruyckere voor een externe bestuursvoorzitter. Daardoor zijn de onafhankelijken met vier van de zeven in de meerderheid. “Het verplicht ons om het niveau van professionalisme en performantie op te trekken”, weet Alex Joos. “De externe bestuurders leggen de lat voor alle leden van het directiecomité hoger. Externen zijn strenger, hun tolerantiegraad lager.”

Familieforum

In 2005 werd een familieforum opgericht. “Er is lange tijd gezocht naar een manier om de niet-actieve aandeelhouders te informeren en betrokken te houden bij het bedrijf”, vertelt Yves Joos. “Er waren al twaalf kleinkinderen, verspreid over vier gezinnen. Het is de bedoeling dat het familieforum iedereen informeert, maar ook leert om te gaan met zijn specifieke positie, verhouding en rol.”

De code-Buysse voor niet-beursgenoteerde ondernemingen kwam voor Joos te laat, maar bevestigde wat het bedrijf al geleerd had: “De eerste code-Buysse is pas in 2005 verschenen, en toen hadden wij al een heel proces achter de rug. Wat niet wegneemt dat we nog veel kunnen leren”, beklemtoont Alex Joos. “Corporate governance is een werk van elke dag. Bovendien evolueert de maatschappij. Dat blijkt uit de tweede code-Buysse, waarin maatschappelijk verantwoord ondernemen en risicobeheer meer naar voren geschoven worden. Daarin hebben wij nog een hele weg af te leggen. Maar net dat kunnen externe bestuurders ons het beste bijbrengen.”

In welke mate heeft corporate governance Joos vooruit geholpen? “Je kunt dat moeilijk kwantificeren, maar ik denk dat corporate governance ons veel miserie bespaard heeft. Het heeft ons alleszins geholpen om bepaalde beslissingen te nemen of niet te nemen, om consequent te zijn in onze strategie, en om verantwoording af te leggen. Typisch voor een familiebedrijf is dat er al eens hard geroepen wordt als iets verkeerd gaat, maar dan gaat de storm liggen en wordt het voorval snel vergeten. Met externe bestuurders zal dat niet gebeuren.”

Intussen weegt de crisis zwaar op de hele grafische sector. Bovendien heeft het bedrijf een structureel probleem: vele door Joos gedrukte producten, zoals facturen, tickets of de belastingbrief, krijgen een elektronische variant. “Sommige toepassingen verdwijnen en wij staan voor de uitdaging om onze activiteiten daarop te modelleren. Ons businessmodel verandert omdat onze markt verandert. Wij rekenen op de inbreng van onze raad van bestuur om die uitdaging tot een goed einde te brengen.”

Alex Joos: “Externe bestuurders zitten niet dagelijks in de sector en stellen daardoor zaken ter discussie die het management vanzelfsprekend vindt. In de grafische sector kan men geweldig opgaan in allerlei technische snufjes, maar aan de essentie voorbijgaan. Een raad met externe bestuurders verplicht je om die zaken klaar en duidelijk te argumenteren. Daarom zie ik externe bestuurders niet als pottenkijkers, maar als mensen die je de ogen openen.”

“Wie met externen werkt, moet er wel tegen kunnen dat hij tegengesproken wordt, af en toe zijn goesting niet krijgt, en zelfs op de vingers getikt wordt. Ik denk dat heel veel ondernemers dat niet kunnen verdragen. Nochtans is er niets zo positief als af en toe een opmerking te krijgen. Als je daar niet mee om kunt, ben je een gevaar voor je bedrijf.”

Door Patrick Claerhout

“Ik vond het zeer lastig om met mijn vader en broer rond de tafel te zitten, en om goed te overleggen. Soms maakten de muizen meer lawaai dan wij” (Yves Joos)