Europa is niet meer dan een supermarkt

De Verklaring van Laken zou de burgers van Europa een betere superstaat brengen. Over veertien dagen betalen 350 miljoen Europeanen met euro’s. Maar staart Europa zich niet blind op economisch voordeel?

Aldus klaagt Larry Siedentop, een Amerikaanse hoogleraar in politieke filosofie aan Oxford University en auteur van Democracy in Europe, tijdens een ontmoeting bij het John Adams Institute in Amsterdam. De weinig sexy titel van zijn boek verhult een tekst die schrijnend aantoont hoe onvolwassen en breekbaar de Europese Unie is. Democracy in Europe wordt een cultboek voor Europeanen die vinden dat Europa meer moet zijn dan een rijke supermarkt. Siedentop: “De nationale elites van Europa denken minder na over de Unie dan in de jaren veertig en vijftig. Frankrijk, de motor van de eenmaking, verloor zijn sense of direction en weet zelf niet langer waar we moeten uitmonden. Federalisme is het juiste doel voor Europa, maar Europa is nog niet klaar voor federalisme.”

Europees snobisme

Op een zonnige zaterdag in november vergaderden de druiloren van de Bruges Group in King’s College bij de Theems in Londen. De Bruges Group groeide na 1988, toen Margaret Thatcher in het Europa College in Brugge uitriep dat ze voor Europa was, maar geen Europa van bureaucraten en staatstussenkomsten. De Bruges Group groepeert een waaier van Britse eurosceptici. Don McKinnon, secretaris-generaal van de Commonwealth, contrasteerde zijn losse, anglofone organisatie _ verbonden door de taal, door een gelijkgerichte wetstraditie en een elite die Oxbridge of de London School of Economics bezocht _ met de strakkere, bedillerige Europese Unie: “De Commonwealth propageert een open wereld, een wereld van vrijhandel waar iedereen beter van wordt. De Europese Unie heeft de kenmerken van een bolwerk met een grote thuismarkt en zwakkere contacten met de buitenwereld. Dat laatste gaat in tegen de Britse traditie.”

De Bruges Group is Atlantisch. De leiding droomt van een handelsakkoord tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie, waarbij het Verenigd Koninkrijk de gangmaker en de bruggenbouwer is. John Hulsman, senior European analyst van de Heritage Foundation, een Amerikaanse denktank: “Zonder de lijm van de koude oorlog die de VS en Europa verbond, tracht de Europese Unie Amerika uit te dagen in de Verenigde Naties op handels-, milieu-, militair en cultureel gebied. Europa’s groeiende afstand is niet alleen enkel een zaak van economisch zelfbewustzijn, maar evenzeer van cultureel snobisme. Voor sophisticates van het Europese vasteland is Amerika met zijn wapens, zijn executies, leeghoofdige televisie en slaafse bewondering van de markt, een culturele antichrist.”

Dr. Christie Davis, professor politologie van Reading University: “Groot-Brittannië stapte in de Gemeenschappelijke Markt als een bedelaar. De politici wilden het Britse wagonnetje hangen aan de snelle opmars van de Europese locomotief. De toetreding deed het land geen goed. De mijnwerkersstaking, een inflatie van 25% en the winter of discontent gebeurden allemaal na de toetreding. Brittannië is vandaag de vierde belangrijkste economie, met een lage inflatie, lage werkloosheid en een sterke munt en dat heeft in genen dele te maken met ons lidmaatschap van de EU. Integendeel, dat lidmaatschap vertraagde onze vernieuwing. We moeten er nu een punt achter zetten om dezelfde reden waarom we Europa opzochten: economisch voordeel. In tegenstelling tot veel naties van het vasteland hebben wij geen redenen om de euromythe te kussen om een duister verleden de baas te zijn. De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog is voor de Britten geen trauma of nostalgie _ zoals voor de Duitsers en de Fransen _ maar our finest hour.”

John Hulsman: “Groot-Brittannië moet herstarten vanuit zijn internationalisme en handelsideologie. Het land kan veel belangrijker worden door met de VS de ruggengraat te vormen van een Global Free Trade Area van Engelstalige landen.”

Grondwet nodig

Larry Siedentop verwijt de Europese intelligentsia hun luchthartigheid en pleinvrees: “Ik sta paf van de tegenstelling tussen de vorming van de Verenigde Staten van Amerika en het gebrek aan diepgaande gesprekken over de vorming van de Verenigde Staten van Europa. De EU slaagt niet in het stellen van de essentiële vragen. Hoe moet het evenwicht worden geschapen tussen het centrum _ Brussel en de federale administratie _ en de lidstaten? Amerika toont hoe een werkbare machtsdeling mogelijk is tussen Washington en de deelstaten. Daar is de EU, ook op een ogenblik dat ze een eenheidsmunt oplegt aan haar burgers, zonder een sturend federaal gezag niet aan toe. De vraag over de legitimiteit van de Europese constructie blijft. Mentaal is Frankrijk de motor van de Europese Unie en het Franse centralisme werd in de feiten de filosofie van de Europese bureaucraten en politici.”

De uitbreiding van de Europese Unie wordt gemotiveerd door de wens samen rijker te worden. “De grondwettelijke aspecten van de uitbreiding vinden geen gehoor,” betreurt Siedentop. Maakt de Amerikaan propaganda voor het VS-model? “Neen, wat jullie moeten doen, moet geen nabootsing van onze grondwet zijn. Verstandig zou echter wel zijn om de Federalist Papers en de discussies in Philadelphia, waar de Constitution werd uitgevaardigd, te bestuderen. De VS is de enige grootstaat die niet ontaardde tot een dictatuur of uit elkaar viel.”

Europa mist belangrijke kleefstoffen die de Amerikaanse onafhankelijkheidsbeweging kenmerkten: de gedelegeerden in Philadelphia deelden een gezamenlijke strijd tegen de Britse kolonisator (de EU-leden voerden eeuwenlang strijd onder elkaar), zij brachten uit het Verenigd Koninkrijk een traditie mee van plaatselijk zelfbestuur (de decentralisering in de lidstaten gaat in die richting), zij discussieerden in één taal en deelden hun godsdienst (in Europa wordt het Engels de lingua franca, de verbrokkelde protestantse sekten voorkwamen de dreiging van een monolithische staat), de politieke klasse van de jonge VS was open en bestond uit advocaten van Harvard Law School en Yale Law School (de bovennationale elite in Europa blijft zwak).

Blinde uitbreiding

Waarom is Europa slordig in zijn grondwettelijke discussies? Siedentop verklaart de afstand tussen een legaal geraamte voor de EU en de dagelijkse actie door het ontstaan van de Gemeenschap. De Europese Unie was een wal tegen het sterke communisme. De welvaart van de Unie verschoof nadien de prioriteit naar het economisme. Dat begrip staat centraal bij Siedentop: “De Europese Unie onderwerpt de politieke en institutionele discussie aan de voorrang van de economie. De taal van de economie beheerst het proces van de Europese integratie. Het Europese Huis wordt bewoond in de keuken en de kelder, maar in de belangrijkste kamers, namelijk het salon en de slaapkamer, staan de meubels onder stofhoezen. De Europeanen zijn geen goede dienaars van de liberale democratie. Ze beseffen te weinig hoe broos wetten zijn zonder maatschappelijke voedingsbodem. Het economisme maakt het makkelijk om de kwestie van de spreiding van de macht, de essentie van een federatie, te omzeilen.”

Bovendien is de traditie van gedecentraliseerd bestuur zwak in de Europese ruimte en duwde Frankrijk de Duitse en Britse rivalen naar de zijlijn bij het opleggen van zijn bestuursmodel. Siedentop: “Dat bestuursmodel berust op achterdocht, les autres se sont bien servis, er is geen traditie van instemming. Duitsland heeft schrik om zich op te dringen en het Verenigd Koninkrijk kent een constitutionele crisis.”

David P. Calleo is een geschiedkundige en zoals Siedentop een Amerikaan. Calleo doceert aan Johns Hopkins University in Washington en praat over Europa met een interessant perspectief en onthechting. In Rethinking Europe’s Future, pas uitgebracht, en in een aansluitende conversatie stelt hij _ politiek zeer incorrect _ dat over de jongste vijftig jaar Europa is afgeweken van zijn normalerwijze “oorlogszuchtige en zelfvernietigende geschiedenis. Dus is het zeer redelijk om zich af te vragen of dit nieuwe patroon duurzaam is.”

De standaardmening in Brussel is dat de oude conflicten toegedekt zijn door het ontstaan van de Europese Unie. Calleo: “Het is naar mijn mening de Sovjet-Amerikaanse machtsbalans die tijdelijk de Europese rivaliteiten bevroor. Het einde van de koude oorlog wekt de mogelijkheid van hernieuwde woelingen tot leven.” Omdat de Brusselse elite meent dat de EU de vrede bracht, gelooft zij dat een uitbreiding van de Unie naar Centraal-Europa het antwoord is op de dreiging van instabiliteit. Calleo: “De Europese Unie zal de rest van Europa geen voordeel brengen door haar eigen samenhang te vernietigen. Het is onrealistisch te verwachten dat de structuren van de Unie, die pasten bij het convergerende West-Europa, met succes en onbeperkt kunnen worden uitgerekt naar het oosten.”

Premier Guy Verhofstadt ( VLD), nog een korte tijd voorzitter van de Europese Unie, en de bureaucraten van euro-Brussel kennen de kosten en gevaren van de uitbreiding. Met een bijna religieus geloof in de souplesse van de Europese spirit om de moeilijkheden en de conflicten de baas te blijven, razen ze verder. Calleo werpt een blik in de toekomst: “Zoals Frankrijk en Duitsland erin geslaagd zijn om hun overmacht in West-Europa op een vreedzame wijze te vestigen, zo zouden de Europese Unie en de Verenigde Staten hun gezamenlijke hegemonie moeten opbouwen voor een nieuwe wereldorde.”

Frans Crols

“De nationale elites van Europa denken vandaag minder na over de Unie dan in de jaren veertig en vijftig.”

[Larry Siedentop, Oxford University]

“Het einde van de koude oorlog wekt de mogelijkheid van hernieuwde woelingen tot leven.”

[David Calleo, Johns Hopkins University]