Er zijn grenzen aan

Nog méér immigranten in Europa en tegelijk de huidige uitgavenmechanismen in de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt behouden? Het is een onmogelijke combinatie. Durven de hoge heren tijdens de Europese top, morgen en overmorgen in Sevilla, die rauwe realiteit onder ogen te zien?

“Ik hoop dat wanneer de Europese leiders in Sevilla de koppen bij elkaar steken over migratie, zij beseffen dat die problematiek de kern van hun samenlevingsmodel raakt. Een snel verouderende bevolking in combinatie met meer open grenzen en een geringere bereidheid van de inheemse bevolking om allerhande zware of vuile jobs te doen, leidt onvermijdelijk tot meer immigratie en dus een verhoogde culturele fragmentatie in Europa. Ons onderzoek toont aan dat precies die hogere mate van verscheidenheid er de hoofdoorzaak van is dat de Verenigde Staten nooit een sociale welvaartsstaat naar Europees voorbeeld konden uitbouwen,” aldus Alberto Alesina, hoogleraar economie aan de vermaarde Harvard University in Boston, die onlangs het verband tussen ras en welvaartsstaat onderzocht (*). “Naarmate de Europese samenleving meer het smeltkroeskarakter van de VS gaat aannemen, zal de steun voor de welvaartsstaat wegebben. In de ogen van de autochtone meerderheid zal de aangroeiende schare allochtonen steeds meer gezien worden – terecht of onterecht – als een bevolkingsgroep die profiteert van het systeem. De electorale successen van rechts en extreem rechts wijzen al duidelijk in die richting.”

Geboren en getogen in Italië, houdt Alberto Alesina nog altijd nauw voeling met de Europese realiteit, zoals onder meer blijkt uit zijn bijdragen aan kranten als Le Monde en The Times. “Een sociaal-democraat van het centrum die hoopt dat figuren als Jörg Haider, Jean-Marie Le Pen en Filip Dewinter, net zoals Pat Buchanan in de VS, zo snel mogelijk van het politieke toneel verdwijnen,” zo omschrijft Alesina zijn eigen politieke situering.

De Harvard-hoogleraar toont zich erg verontrust over de evolutie van het politiek-economische debat over migratie in Europa. “De politieke machthebbers steken hun kop in het zand. Immigratiequota’s en grenscontroles lossen niets op. De beleidselite in Europa wil de conclusies van het economische, sociologische en psychologische onderzoek naar de impact van migratie op de samenleving niet onder ogen zien.” Daaruit komen volgens Alesina drie kernbevindingen naar voren. Eén: mensen van verschillende culturen vertrouwen elkaar minder. Twee: bij de blanke bevolking neemt de steun aan socialezekerheidsprogramma’s snel af wanneer men de indruk krijgt dat die uitgaven vooral aan minderheden ten goede komen. Drie: raciaal gefragmenteerde samenlevingen worden meer geconfronteerd met corruptie, inefficiënte overheden en misdaad. “Ik vind dat ook geen leuke conclusies, maar het is wel de naakte realiteit, waar een ernstig beleidsvoerder mee om moet gaan.”

Edward Glaeser, een collega van Alesina aan Harvard en co-auteur van de studie over de relatie tussen welvaartsstaat en diversiteit in de maatschappij, wijst op een vierde realiteit van de migratie die Europese beleidsvoerders nauwelijks onder ogen willen zien: “In de VS stellen we vast dat migranten, maar ook de autochtone bevolking, aan welfare shopping doen. Ik noem dat het East St. Louis-syndroom. De stad St. Louis wordt doorkliefd door de rivier Mississippi. Het oostelijke deel van de stad behoort tot de staat Illinois, de rest tot de staat Missouri. Het sociale opvangsysteem van Illinois is beduidend vrijgeviger dan dat van Missouri. Oostelijk St. Louis behoort tot de armste regio’s van de VS. De vrijgevige West-Europese welvaartsstaat vormt een belangrijke aantrekkingspool voor migranten en bepaalt voor een groot gedeelte de bewegingen van migranten zodra ze zich binnen de Europese zone bevinden. Engeland en Duitsland oefenen niet voor niets zo’n grote aantrekkingskracht uit op migranten.”

Minder legalen, meer illegalen

Jean-Pierre Garson, migratiedeskundige bij de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling ( Oeso), noemt de stellingen van Alesina en Glaeser “belachelijk en op niks dan politieke ideologie gebaseerd. Typisch voor Amerikanen die inzake migratie geen flauw idee hebben waar de klepel hangt”. Iemand als Garson – en met hem vele anderen in Europese beleidskringen – draagt duidelijk het stigma van het politiek correct denken inzake migratie, maar het is een feit dat er over migratie nogal wat misverstanden bestaan.

1. Niet de VS, maar Europa is het continent met de grootste toevoer van buitenlanders. In absolute aantallen krijgt Amerika wel de meeste legale immigranten binnen (670.000 in 1998), maar omgerekend per 1000 inwoners stromen er veel meer immigranten de Europese landen binnen (zie grafiek 1: Immigratie in rijke landen). Volgens die laatste maatstaf vormen Zwitserland, Duitsland en Noorwegen binnen de groep van geïndustrialiseerde landen de topdrie, België komt op de zesde plaats en de VS pas op de twaalfde plaats.

2. De legale migratie naar de EU nam het voorbije decennium sterk af. Zoals grafiek 2 ( Immigratie in EU) aangeeft, bereikte de immigratie in de Europese Unie een hoogtepunt in 1992 met 1,2 miljoen personen. Tegen het einde van de jaren negentig was dat cijfer meer dan gehalveerd. Ook het aantal asielzoekers piekte in 1992. Wel nam de jongste jaren de illegale immigratie forse vormen aan. De Internationale Organisatie voor Migratie ( IOM), een onderdeel van de Verenigde Naties, schat dat in 1998 ongeveer 3 miljoen buitenlanders illegaal in de EU vertoefden, tegenover “slechts” 1 miljoen in 1991, wat neerkomt op een jaarlijkse gemiddelde toestroom van bijna 300.000. De IOM geeft off the record toe dat deze schatting wellicht “veel te laag ligt”.

De Franse econoom Olivier Blanchard, verbonden aan het eveneens in Boston gelegen Massachusetts Institute of Technology ( MIT), bevestigt die onderschatting. Op basis van uitgebreid statistisch onderzoek concludeert Blanchard: “Alles bij elkaar immigreren jaarlijks minstens 1 miljoen personen uit Oost-Europa in de EU. Aangezien de totale legale immigratie in de EU nu rond 500.000 per jaar schommelt, stroomt zeker meer dan een half miljoen illegalen de EU binnen, alleen al vanuit Oost-Europa”. Deze schatting van Olivier Blanchard ligt in de lijn van die van het International Centre for Migration Policy Development. Daarmee zit de EU op meer dan het dubbele van de VS, waarvoor de schattingen voor illegale immigratie variëren van 200.000 tot 250.000 per jaar.

3. In België komen de immigranten vooral uit andere EU-lidstaten. Het aandeel van de allochtonen in de totale bevolking ligt in België op 9%, ver boven het EU-gemiddelde van 5%. Het aandeel van personen van buiten de EU in het totale aantal allochtonen in België ligt op 38%, ver beneden het EU-gemiddelde van 69% (zie tabel 1: Aandeel allochtonen in totale bevolking). De ons omringende landen leunen allemaal vrij dicht aan bij dat gemiddelde. Dat blijkt ook uit tabel 2 ( Arme en rijke immigranten), waarin de verhouding van bruto binnenlands product (BBP) per capita van de landen van oorsprong van de immigranten tegenover het BBP per capita van het ontvangende land wordt bekeken. Een land met een lage ratio laat relatief meer immigranten uit arme landen toe dan een land met een hoge ratio. België scoort ook hier het hoogste. Het relatief kleine verschil met Nederland komt vooral door de veel grotere immigratie van Duitsers in Nederland. Amerika scoort hier zeer laag, wat meteen aangeeft dat de VS veel opener staat tegenover immigranten uit arme landen.

Stijgende vraag naar migranten

De migratiestromen in de wereld komen voort uit duw- en trekkrachten. Anders uitgedrukt: ook migratie heeft een vraag- en een aanbodzijde. De zoektocht naar een job of een beter inkomen, een familiereünie – al dan niet aangezwengeld door de aantrekkingskracht van het sociale opvangnet in het land van bestemming – en de vlucht voor oorlog of vervolging vormen de belangrijkste oorzaken van het aanbod van immigranten.

De jongste jaren groeide er vooral in West-Europa echter ook een duidelijke vraag naar immigranten. Dat komt door de veroudering van de bevolking en door specifieke tekorten op de arbeidsmarkt (bijvoorbeeld in de informaticasector). Bij dat laatste fenomeen gaat het uiteraard vooral om geschoolde arbeidskrachten. In Frankrijk en Engeland bestaat al een procedure om migranten die onmiddellijk aan de slag kunnen, versneld binnen te laten. Duitsland staat op het punt een wet goed te keuren die moet toelaten dat jaarlijks 50.000 geschoolde arbeidskrachten het land kunnen binnenkomen, ongeacht of ze onmiddellijk over een job beschikken. Canada en Australië beoordelen ook de opleiding en beroepsvaardigheid van kandidaat-immigranten.

Naar verwachting zullen zowat alle EU-landen in de richting van dit soort immigratiewetgeving evolueren. In België is de immigratiewet voor hooggeschoolden nog altijd te streng volgens beroepsorganisaties zoals Agoria en het Vlaams Economisch Verbond ( VEV), maar mogelijk zorgt een nieuw koninklijk besluit voor een versoepeling van de reglementering (zie kader: Smeekbede van de Belgische bedrijven).

Maar om de demografische schok van de veroudering op te vangen door immigratie is veel meer nodig dan de selectieve toelating van geschoolde arbeidskrachten. Als we even veronderstellen dat de nieuwe Duitse wetgeving in alle EU-landen wordt overgenomen, betekent dit dat de EU 200.000 tot 250.000 immigranten per jaar zou toelaten. Om de ratio actieve bevolking/totale bevolking te stabiliseren, heeft de EU in de periode 2001-2010 volgens de gegevens van de VN echter minstens 1 miljoen immigranten per jaar nodig. Tegen 2015 stijgt het aantal benodigde immigranten naar 2 miljoen per jaar, tegen 2030 zelfs naar ruim 3 miljoen per jaar.

Vies smaakje van eigenbelang

Alberto Alesina acht zo’n scenario in de huidige Europese omstandigheden noodlottig: “De Europese Unie is vandaag volstrekt niet bij machte om zo’n extra volume aan jobs te genereren. Zaken als het wettelijk minimumloon, de loonflexibiliteit en de belasting op arbeid moeten eerst drastisch worden aangepast. Voert men die ingrepen niet door, dan zullen veel van de immigranten in de werkloosheid belanden. In de EU-landen ligt de werkloosheid onder de migranten al veel hoger dan onder de autochtone bevolking. De budgettaire problemen zullen dan dus toenemen in plaats van afnemen. Uiteindelijk zal het sociale contract dat impliciet aan de basis van de welvaartsstaat in West-Europa ligt, sterk verwateren. Europa kan best leven met meer immigranten, véél meer zelfs, maar dan moet wel grondig worden ingegrepen in de uitgavenmechanismen van de sociale zekerheid en in het arbeidsmarktbeleid. Ook een sperperiode van bijvoorbeeld vijf jaar om op een aantal uitkeringen te kunnen terugvallen, lijkt me onvermijdelijk.”

Bovendien, zo besluit Olivier Blanchard van MIT, plakt er een vies smaakje van eigenbelang aan de optie om door immigratie het Europese tekort aan geschoolde arbeidskrachten op te vangen en de demografische structuur recht te trekken. “Geschoolde arbeidskrachten zijn in de minder ontwikkelde gebieden een zeer schaarse productiefactor, nog veel meer dan in West-Europa. Als we ze proberen weg te halen, ondermijnen we het groeipotentieel van die landen ten zeerste. De daling van de actieve bevolking ten opzichte van de totale bevolking zal ook in de Oost-Europese landen nog ergere proporties aannemen. We trachten dus ons probleem op te lossen door datzelfde probleem bij hen te vergroten. Neen, de EU moet ernstig werk maken van een afbouw van het vervroegde pensioen en de pensioengerechtigde leeftijd herzien.”

Alain Mouton, Johan Van Overtveldt [{ssquf}]

johan.van.overtveldt@trends.be

(*) Alesina, A., Glaeser, E. en Sacerdote, B., 2001, “Why Doesn’t the United States Have a European-Style Welfare State?”, Brookings Papers on Economic Activity, no. 2.

“Naarmate de Europese samenleving meer het smeltkroeskarakter van de VS gaat aannemen, zal de steun voor de welvaartsstaat wegebben.”

“Een sperperiode van bijvoorbeeld vijf jaar om op een aantal uitkeringen te kunnen terugvallen, lijkt me onvermijdelijk.”

“In plaats van immigratie te bevorderen moet de EU ernstig werk maken van een afbouw van het vervroegde pensioen.”