Een ‘schuine kijk’ op doelstellingen

Marc Buelens
Marc Buelens Professor-emeritus aan de Vlerick Business School.

Vorige week hebben we het nieuwe concept ‘obliquity’ uitgelegd. Steeds meer managementspecialisten zijn ervan overtuigd dat je een doel best onrechtstreeks of ‘schuin’ benadert. Wie tot elke prijs populair wil worden, helpt beter anderen met hun lastige karweien dan zich overal populair trachten te maken. Wie zeer rijk wil worden, zorgt best voor kwaliteit en focust best niet te veel op geld. Zodra ICI of Toyota zich toelegde op aandeelhouderswaarde, hebben ze net veel aandeelhouderswaarde vernietigd.

Toch kun je gemakkelijk tegenvoorbeelden geven. Colruyt streeft operational excellence na en bereikt die ook. Het streeft niet een ander ‘schuin’ doel na, zoals klantentevredenheid of winst, om ook zijdelings operational excellence te bereiken. Neen, het streeft wel degelijk heel direct efficiëntie na. Toyota heeft er tientallen jaren lang naar gestreefd kwaliteitsauto’s te maken en het is daar aardig in gelukt, niet door het schuine doel ‘ winst’ na te streven, maar door wel degelijk alles te focussen op ‘kwaliteit’. Toen het met die focus is gestopt, kreeg het het deksel op de neus.

Een ijzeren staaf die gemeten wordt, verandert niet van lengte omdat hij gemeten wordt. Een menselijk systeem echter dat gemeten wordt, heeft de neiging om door te meting zelf te veranderen, soms in de richting van wat men beoogt (‘je krijgt wat je meet’), maar steeds meer in de omgekeerde richting. Dit wordt gesteld in de wet van Goodhart: elke doelstelling die het object wordt van een meting, verandert van betekenis. Als het aantal gerapporteerde arbeidsongevallen naar beneden moet, wees dan maar zeker dat dit cijfer naar beneden zal gaan, maar misschien is de fabriek ondertussen wel onveiliger geworden. Als ik kan promoveren op het aantal publicaties, neem dan maar aan dat het aantal zal stijgen en de relevantie zal dalen. Bijna alle voorbeelden van ‘obliquity’ zijn het gevolg van deze wetmatigheid.

Wanneer zal de wet van Goodhart ons echt parten spelen? Als doelen complex zijn, ‘holistisch’ (gelukkig, op lange termijn rendabel,…) waarbij de som van de delen niet het geheel is, als doelen niet volledig ‘begrepen’ worden (wat is dat, ‘gelukkig’ zijn?), dan zou het wel eens kunnen dat het principe van ‘obliquity’ overal op de loer ligt. Als het gaat om eenvoudige dingen, zoals meer telefonische contacten, minder kilometers of kortere rapporten, is men zelden slachtoffer van de wet van Goodhart.

‘Moderne’ doelen zijn vaak ‘schuine’ doelen. Ze vallen volgens Julian Birkinshaw uiteen in drie soorten: de grote droom, de grensverleggende droom en het zeer complexe doel. Voor elk van deze grote doelen geldt waarschijnlijk ook nog de wet van de onverwachte neveneffecten. Wie op kosten bespaart bij professionals, zal vaststellen dat ze op sommige fronten plots de meest mysterieuze uitgaven beginnen te maken, want zij en zij alleen kunnen nog inschatten of die dure apparatuur noodzaak of luxe is. Je raakt aan hun koffie, hun reisje of hun tijdschrift? Oké, dan komt die peperdure machine er. Ze deden vroeger inspanningen om het ook zonder die machine te rooien, maar nu zijn ze ‘moe’ (door gebrek aan koffie) en de machine moet er dus komen.

Sommige dingen kunnen bijna nooit rechtstreeks. Het ligt blijkbaar in onze menselijke natuur dat we onze complexe projecten niet graag documenteren. We stellen allemaal het invullen van onze belastingbrief uit. Op die vlakken zal ‘obliquity’ wonderen verrichten. Pak het probleem onrechtstreeks aan. Bouw bijvoorbeeld sterk teamwork uit, beloon het team. En in het team zal er wel iemand zijn die de administratie op zich neemt. Zorg voor een leuk, bijna speels administratief systeem, en oefen weinig druk uit op administratieve discipline. En iedereen weet dat elke actie rond kwaliteit begint met ‘orde en netheid’. Kwaliteit is een doel dat best eerst schuin en pas dan rechtstreeks wordt aangepakt.

Een concept kan in ieder geval zeer goed begrepen worden vanuit ‘obliquity’. Vele discussies over ‘duurzaam ondernemen’ zouden stukken zinvoller worden indien alle partijen duidelijk zouden maken wat ze bedoelen. Is dit als een schuin doel te beschouwen, en proberen we een duurzame onderneming te zijn omdat we ervan overtuigd zijn dat we enkel via duurzaamheid rendabel zijn? Of is duurzaamheid een rechtstreeks doel? Iets dat men moet nastreven, ook al zouden er betere wegen naar rendement zijn? Het concept is nieuw, maar het is duidelijk dat een eindeloze reeks modewoorden weer betekenis zou krijgen als dat onderscheid werd aangescherpt. Er is dus nog hoop voor helderheid in de discussie. Of is helderheid iets dat we ook maar best ‘schuin’ zouden benaderen?

DE AUTEUR DOCEERT MANAGEMENT AAN DE VLERICK LEUVEN GENT MANAGEMENT SCHOOL.

Marc Buelens

Als het aantal gerapporteerde arbeidsongevallen naar beneden moet, dan zal het ook naar beneden gaan, maar misschien is de fabriek ondertussen wel onveiliger geworden.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content