Een roman die u moet bewonderen (maar niet hoeft te lezen)

Een rist Vlaamse recensenten riep de nieuwe roman van Peter Verhelst al uit tot absoluut meesterwerk nog voor hij in de winkel lag. Vreemd, ‘Zwerm’ is bijzonder, maar beslist geen meesterwerk.

Peter Verhelst, Zwerm – Geschiedenis van de wereld. Prometheus, 666 blz., 24,95 euro.

Nog voor we Zwerm, de vreemd vormgegeven roman van de Vlaming Peter Verhelst, in de handen kregen, weerklonken her en der al kreten van bewondering. Zoveel applaus – en dan nog zo vroeg – kan slechts op twee zaken wijzen: ofwel is het boek echt subliem, ofwel bevat het zoveel excellente ingrediënten, dat niemand het nog waagt om de zwakheden te belichten. Wat blijkt? Het markante boek zal met zijn hippe aura van intelligent leesvoer en maatschappijkritiek menige boekenkast sieren, maar zal lang niet door iedereen uitgelezen worden.

Blijkbaar staat het boek in het teken van alles moet anders. Op de cover prijkt geen titel, noch auteursnaam. Het boek begint op bladzijde 666 (het getal van de duivel), vervolgens wordt afgeteld tot 0 en dan volgt er nog een epiloog tot -6. Het lettertype wijzigt. Sporadisch wordt een blad gevuld met één letter, één woord of een herhaling van hetzelfde woord. Gelukkig is het niet allemaal loos vormspel. De aftelling volgt het kernidee: de huidige, bange, egoïstische, oppervlakkige mens moet opnieuw naar een nulpunt. Hij gaat ten onder, maar dan wel in een Big Bang, die het begin moet vormen van een nieuwe mens. Uit de chaos moet een nieuwe ethiek geboren worden.

De grilligheid in de structuur en het brokkelige karakter van een plot die de lezer slechts met veel moeite kan bijeenscharrelen, schragen dat andere leidmotief van Verhelst: hij wil de simpele lineariteit doen uiteenspatten. Die eenvoud is immers vals. We leven in een almaar complexere en verontrustender wereld, terwijl populistische politici ons opnieuw willen verleiden met eenvoudige oplossingen. Dat voert naar een schijnwereld, die in het boek nog extra in de verf gezet wordt door de alomtegenwoordige camera’s. Die camera’s boezemen tegelijkertijd aantrekkingskracht en angst in. Ze wijzen ook naar de televisie, halen de werkelijkheid binnen. Die werkelijkheid komt vooral neer op een kroniek van geweld – van de nazi-beulen tot het Israëlisch-Palestijns conflict, van de Vietnam-oorlog tot de oorlog in Irak, van asielzoekster Samira Adamu tot de vermoorde politicus Pim Fortuyn. De ondertitel, Geschiedenis van de wereld, zet een extra volgspot op al die verwijzingen naar de barre realiteit in deze versplinterende romanwereld.

Toegegeven, een complexe wereld kan niet in een rechttoe-rechtaanroman. Dat argument is echter een cliché, dat vooral misbruikt wordt door schrijvers die zich te ver hebben laten meeslepen door hun experimenteerdrift. En zelfs die experimenten vallen in dit boek door de mand, omdat ze grotendeels dé absolute basis voor een experiment ontberen: originaliteit en relevantie. Dat alles zal niet verhinderen dat Zwerm de komende maanden zowat alle prestigieuze literaire prijzen zal wegkapen. Ach ja…

Luc De Decker