Een open leider is een luisteraar

De auteur is arts, master in cognitieve wetenschappen en A.I., doctorandus in medische wetenschappen.

U kent het onderscheid tussen verbale en niet-verbale communicatie. De eerste bestaat uit woorden, de tweede uit al de rest. Een subtieler onderscheid is tussen conceptueel en niet-conceptueel. Het eerste gaat over alles wat gemakkelijk in begrippen te gieten valt. Het tweede over al de rest. Deze beide onderscheiden lijken tamelijk gelijklopend, maar dat is niet zo.

Een mooie illustratie is het zicht. Op dit ogenblik leest u de letters van deze column. Blijf gerust doorlezen. Blijf het centrum van uw gezichtsveld op deze letters houden. Breng intussen wat van uw aandacht meer naar de periferie van uw gezichtsveld. Aha. De wereld is niet verdwenen… U ziet nu niet alleen deze letters, maar heel veel rondom uzelf, hoewel waziger. Op dit ogenblik is dat bredere geheel van uw gezichtsveld min of meer ‘conceptueel’. Toen u aan deze paragraaf begon, was het dat niet. Bij het einde van deze column ook niet.

Dit is slechts een klein voorbeeld van de overdonderende hoeveelheid informatie die de hele tijd door op u afkomt. En niet alleen de informatie die u ziet. Ook nog eens wat u hoort, wat u voelt, smaakt, ruikt, denkt… Vooral dat laatste zelfs: alle associaties die u maakt bij het lezen van dit schijnbaar simpele tekstje. Slechts een deel van dit alles bereikt op conceptuele wijze uw bewustzijn. Al de rest zit in allerhande periferieën.

De woorden die u nu leest, vat u redelijk conceptueel. Allerhande associaties zijn echter, terwijl u vlot doorleest, minder of helemaal niet conceptueel in uw bewuste aandacht aanwezig. Vergelijk het bewuste denken met de focus van uw gezichtsveld. Het onbewuste kunt u dan vergelijken met de periferie van uw gezichtsveld, met wat u kunt zien als u uw hoofd draait of elders naartoe gaat, met wat u misschien nooit zult zien of zelfs nooit kúnt zien. Toch is het allemaal aanwezig in uw mentale wereld en is het zelfs bepalend voor allerhande beslissingen die u neemt.

Ook als u luistert, bereikt slechts een deel van de communicatie uw bewustzijn. De gezichtsuitdrukkingen, de hele ‘aanwezigheid’ van de andere zit vol informatie. Daarom is het belangrijk, ondanks alle moderne communicatiemiddelen, dat mensen elkaar ook daadwerkelijk zién, het liefst in dezelfde ruimte. Zeker als er belangrijke beslissingen genomen moeten worden. Maar ook in het louter verbale zit een overvloed aan niet-conceptuele informatie. Openheid hiervoor zit vervat in een modern begrip van ’empathie’ als belangrijk element van echt open leiderschap.

Dat is waar deze column om draait. ‘Openheid’ is niet zomaar een theoretisch gegeven. Het is een heel praktische kwaliteit. Een die in grote mate het verschil bepaalt in kwaliteit van leiderschap. Het is wellicht gedeeltelijk aangeboren. Het is echter ook in grote mate aan te leren. Vermits dit het conceptuele overstijgt, kan het moeilijk vanuit een louter conceptueel framework gedoceerd en bestudeerd worden. Er zijn geen regeltjes. Integendeel: probeer het in regels te gieten en we merken dat de regels in de weg staan.

Ook feedback is een deel van het luisteren. Veel feedback geeft men onbewust en automatisch, bijvoorbeeld via oog-pupilverwijding. Uit onderzoek blijkt dat dit kleine element een belangrijke communicatie inhoudt, terwijl betrokken personen er zich niet bewust van zijn. Belangrijk in feedback is wat er gebeurt gedurende de eerste halve seconde na primaire communicatie. De andere neemt dit waar spontaan, niet-berekend. Men heeft er geen directe controle over. Het is dan ook beter niet te proberen dit te controleren. Dat zou manipulatief zijn, terwijl dit gaat over jou als persoon en authentieke leider. En authenticiteit is het belangrijkste wat mensen zoeken in een leider.

Men kan leiderschap natuurlijk faken, net als een orgasme. Maar dan is het geen leiderschap en geen orgasme. Wie heeft daar uiteindelijk iets aan?

Meer info: www.openleiderschap.be

JEAN-LUC MOMMAERTS

Openheid is niet zomaar een theoretisch gegeven. Het is een heel praktische kwaliteit.