Een kijkje in de Russische realiteit

U HAD WAARSCHIJNLIJK niet dezelfde vakantiebestemming als ik: Siberië. Je leert er ter plaatse uiteraard veel over geschiedenis, cultuur en natuur, maar leer je er ook iets over economie en politiek? Dat hangt natuurlijk voor een groot deel van je medereizigers af. Voor Laurent Anthoons is zakendoen in Rusland en de vroegere Sovjetrepublieken een tweede natuur, zijn echtgenote Olga Novitskaja is docente Russisch, Dirk Tieleman reisde per motor door Siberië in de jaren negentig, vlak na de val van het communisme, en twee docenten uit Servië leerden mij de wereld vanuit deze merkwaardige staat te bekijken. Enkele zeer ervaren wereldreizigers vervolledigden ons kleine gezelschap.

PLOTS BEVOND IK MIJ voor het eerst niet meer in een omgeving met als wereldbeeld “de Verenigde Staten en hun bondgenoten zijn automatisch de beteren, want ze zijn echte democraten en onderschrijven de markteconomie – wel spijtig dat een man als Trump verkozen geraakt” en “de Europese Unie is per definitie een goede zaak”. Je oren tuiten als je plots vooral te horen krijgt dat “Rusland een gezond, veerkrachtig land is dat in de wereldpolitiek de juiste kaarten trekt”, dat “de Europese Unie een bende incompetente bureaucraten is en hun leiders halve misdadigers, evenals de president van Oekraïne, waar gelukkig de Russen de Krim hebben bevrijd, want anders was er nog wat extra onrecht geschied”. “Zonder Poetin had niemand in Europa een antwoord op Donald Trump.” Je kan die uitspraken betwisten, maar helaas kunnen we de jongste vijf jaar over onze westerse leiders en systemen nog weinig overtuigende uitspraken doen om die uitspraken te counteren.

HET MEEST SCHOKKENDE BEELD waren de mausolea voor de maffialeiders. Op de meest geprivilegieerde plaats in Ekaterineburg ligt een kerkhof met prachtige marmeren praalgraven voor de maffialeiders. Vanop levensgrote foto’s kijkt de leider – met Mercedes-sleutels in de hand, het ultieme symbool van succes – de voorbijganger krachtig aan. Te midden van de graven staat een reusachtig beeld van Christus aan het kruis. Geld koopt alles. Van de Kerk geen reactie maar ook niet van de bevolking.

IEDEREEN HEEFT DE VERHALEN gehoord over hoe de Russische economie onder Boris Jeltsin uitverkocht raakte aan een aantal maffia-achtige oligarchen. Waarom is de gewelddadige maffia verdwenen? De gids glimlachte even en zei: “Ze hebben elkaar uitgemoord.” De tweede reden draagt de naam Vladimir Poetin. Op een mesthoop van corruptie bouw je geen economische welvaart. Poetin heeft ervoor gezorgd dat de meest extreme en zichtbare uitingen van de kaart werden geveegd. Kent Rusland dan geen subtiele vormen van corruptie meer? Iedereen kent het antwoord op die vraag, net zoals iedereen weet hoe de voormalige Amerikaanse vicepresident Dick Cheney merkwaardige contacten had met firma’s gespecialiseerd in de wederopbouw na een oorlog.

VEEL MINDER SCHOKKEND en des te aangenamer was de grote economische vooruitgang die je op elke straathoek toelacht. De Oeral en Siberië zijn niet de meest geprivilegieerde regio’s ter wereld, maar in steden als Kazan, Ekaterineburg, Novosibirsk, Irkutz zie je de welvaart voor iedereen oprukken. Ja, de dorpjes op het platteland lijken nog zo uit een toneelstuk van Anton Tsjechov te komen, maar de steden deden mij vooral aan Canada denken, een tikkeltje saai soms, maar overduidelijk zeer leefbaar en niet alleen voor een kleine elite. De overgang van een planeconomie naar een marktgerichte economie was brutaal, oneerlijk, maakte vele onschuldige slachtoffers, maar in tegenstelling tot de eindeloze verhalen uit de Russische geschiedenis over de meest wreedaardige onderdrukking, is na een opvallend korte periode iets veel beters geboren dan het communisme. In Rusland leer je te denken in eeuwen en duizenden kilometers. In minder dan twintig jaar is in Rusland de mythe van het communisme verdampt, de reële hogere welvaart een feit. Volgende week mijn andere beschouwingen.